Της ΙΩΑΝΝΑΣ ΗΛΙΑΔΗ
Οι Τούρκοι δοκιμάζουν τις αντοχές μας εκτιμά ο καθηγητής διεθνών σχέσεων Παναγιώτης Ήφαιστος σχολιάζοντας την πρόσφατη τουρκική προκλητικότητα στο Αιγαίο.
Συζητώντας με την υπογράφουσα, ο κ. Ήφαιστος έκανε την εκτίμηση ότι τους τελευταίους μήνες υπάρχουν ενδείξεις πως σωρεία λαθών ενδέχεται να έχει μεταδώσει λάθος μηνύματα στην Τουρκία σχετικά με την ικανότητα αποτροπής της χώρας μας.
Οι αποτρεπτικές κινήσεις είναι συχνά αναπόφευκτες και αποτελούν σχοινοβασία καθώς και συναίνεση των πολιτικών δυνάμεων.
Η εκτίμησή του είναι ότι ότι πλέον έχουμε μόνο τακτικές κινήσεις και μάλιστα εντυπωσιασμού οπότε η σχοινοβασία γίνεται πολύ επικίνδυνη γιατί οι αντίπαλοι τα γνωρίζουν, τα σταθμίζουν και εκτιμούν δεόντως.
Ο κ. Ήφαιστος παραπέμπει μάλιστα σε κείμενό του πριν από ένα χρόνο για το πώς σχεδιάζεται μια αποτρεπτική στρατηγική, το οποίο παραμένει επίκαιρο και σήμερα:
Στην στρατηγική θεωρία τρείς βασικές αρχές της αποτρεπτικής στρατηγικής είναι οι εξής:
- Πρώτον, τα κράτη λειτουργούν ορθολογιστικά με το να κάνουν υπολογισμούς κόστους – οφέλους εναλλακτικών στάσεων και ενεργειών.
- Δεύτερον, κανένα κράτος δεν θα εκτελέσει επίθεση αν το πιθανό κόστος θα είναι μεγαλύτερο του πιθανού οφέλους.
- Τρίτον, όσον αφορά το αμυνόμενο αποτρέπων κράτος, ο ανταγωνισμός δεν είναι αυτοσκοπός: Οτιδήποτε λέγεται ή πράττεται αποσκοπεί να καλλιεργήσει τον ορθολογισμό του αντιπάλου προς την κατεύθυνση αποδοχής του statusquo.
Μια πιθανή ψύχραιμη, αποφασιστική θέση του αμυνόμενου όταν διακυβεύονται ζωτικά συμφέροντα ενώ για την άλλη πλευρά το κέρδος είναι λιγότερο, είναι η εξής: «θα έχουμε φιλικές, ειρηνικές σχέσεις ή ακόμη θα είμαστε και σύμμαχοι εάν δεν με απειλείς. Εάν δε μου επιτεθείς να είσαι σίγουρος ότι θα υποστείς μεγάλες ζημιές ή και συντριπτική ήττα».
Στην στρατηγική ανάλυση συχνά αυτή η αποτρεπτική απειλεί ονομάζεται και «κίνητρο προς τον επιτιθέμενο» (“incentive”). Ούτε καν τον εχθρεύεσαι. Αντίθετα τον σέβεσαι αλλά ταυτόχρονα του βάζεις θανατηφόρες κόκκινες γραμμές εάν επιχειρεί να παραβιάσει την εθνική σου κυριαρχία.Πιο πεζά του λες «συμφωνούμε να διαφωνούμε» αλλά μην θίξεις τα έσχατα συμφέροντά μου γιατί θα έχεις πολύ μεγάλο κόστος» γιατί δεν θα δεχθώ να παραβιαστεί η διεθνής νομιμότητα.
Η επιτυχής μετάδοση τέτοιων «ορθολογιστικών κινήτρων» από το σύνολο του πολιτικού κόσμου είναι προϋπόθεση σταθερότητας. Ο προσδιορισμός και η ιεράρχηση των εθνικών συμφερόντων γίνεται από την πολιτική ηγεσία και ο προσδιορισμός της απειλής από την στρατιωτική ηγεσία.
Ο χαρακτήρας των επιθετικών/αναθεωρητικών απειλών και ενεργειών αντανακλαστικά προσδιορίζει και τις αποτρεπτικές απειλές του αμυνόμενου. Ενώ το φάσμα της κλιμάκωσης σε ολοκληρωτικό πόλεμο πρέπει να αιωρείται ως ύστατη και έσχατη αποτροπή η αποτρεπτική στρατηγική απαιτείται να αντιμετωπίζει και απειλές χαμηλότερης έντασης όπου απαιτείται «ενδοπολεμική αποτροπή» (επί του θέματος έχουμε γράψει σε άλλα κείμενα και θα επανέλθουμε).
Αποτελεσματική αποτροπή σε όλο το φάσμα απαιτεί δικές μας σωστές εκτιμήσεις για την κλίμακα και τις βαθμίδες των αντίπαλων συμφερόντων και των μεθοδεύσεων που υιοθετεί.
Σε όλο το φάσμα τρεις έννοιες της στρατηγικής θεωρίας είναι κεντρικές και εξόχως σημαντικές για μια πιο εξεζητημένη εκτίμηση του αντιπάλου και μια πιο εκλεπτυσμένη δική μας αποτροπή:
- Πρώτον, «ικανότητα/ισχύς». Προσδιορίζεται από το σύνολο των συντελεστών ισχύος που συμπεριλαμβάνουν τις συμμαχίες και την διπλωματία.
- Δεύτερον, «κίνδυνος». Είναι η διαφορά μεταξύ ικανότητας/ισχύος του επιτιθέμενου και της ισχύος του αμυνόμενου να αντιμετωπίσει αποτελεσματικά και νικηφόρα τις απειλές σε όλο το φάσμα των εχθρικών αξιώσεων.
- Τρίτον, «μπλόφα».Είναι η κρισιμότερη ίσως έννοια. Προσδιορίζει την διαφορά μεταξύ απειλητικών διακηρύξεων και ικανότητας εκπλήρωσής τους αμφότερων των εμπλεκομένων [κεντρικό ζητούμενο μιας διαχείρισης κρίσης σε στιγμές έντασης είναι η διαρκής εκτίμηση της βαθμίδας μπλόφας του αντιπάλου] [Ήταν έτοιμοι για κλιμάκωση οι Τούρκοι το 1996 στα Ιμια; Ήταν έτοιμοι για κλιμάκωση και ολοκληρωτικό πόλεμο οι Τούρκοι με την ΝΟΤΑΜ του Μαρτίου 2015;].
Στην αποτρεπτική στρατηγική αναζητείται χρυσή τομή που μεγιστοποιεί την αποτρεπτική αξιοπιστία, ελαχιστοποιεί την πιθανότητα άσκησης βίας, εξοικονομεί πόρους και για τον αμυνόμενο διατηρεί το statusquo της διεθνούς νομιμότητας.
Ενώ η αποτυχία της αποτροπής και ο ολοκληρωτικός πόλεμος είναι το χείριστο αποτέλεσμα μιας εθνικής στρατηγικής ενός αμυνόμενου κράτους, δεν πρέπει να υποτιμάται ότι συστηματική αποτυχία του αμυνόμενου να αντιμετωπίσει αποτελεσματικά τις «μικρότερες» απειλές που σωρευτικά βλάπτουν το συμφέρον επιβίωσης.
Αποδυναμώνουν την αποτρεπτική αξιοπιστία και οδηγούν ουσιαστικά στο να χάσει τον πόλεμο χωρίς μάχη. Στην περίπτωσή μας το Αιγαίο, την Θράκη και την Κύπρο. Μια νέα Ίμια για την Ελληνική Εθνική στρατηγική είναι κάτι απαγορευτικό για την Ελληνική πολιτική ηγεσία και οι διπλωματικές μας υπηρεσίες και οι Ένοπλες Δυνάμεις πρέπει να είναι έτοιμες να απαντήσουν με αποφασιστικότητα. Σήμερα μπορούν. Αυτό το γνωρίζουν τόσο οι Τούρκοι όσο και οι σύμμαχοι και καμιά δήλωση ή στάση δεν πρέπει να εκπέμπει λανθασμένα και ανορθολογικά μηνύματα περί του αντιθέτου.
Οικοδομώντας αποτρεπτικές παραστάσεις οτιδήποτε λέγεται ή πράττεται από την πολιτική και στρατιωτική ηγεσία ενός κράτους, ακόμη και ο μορφασμός του προσώπου ή ο τόνος της φωνής όταν μιλούν για τα θέματα άμυνας και ασφάλειας επιδρούν προσθετικά ή αφαιρετικά στον χάρτη της αποτρεπτικής αξιοπιστίας μιας χώρας και ενός λαού.
Στην Εθνική στρατηγική κάθε αξιόπιστου και βιώσιμου κράτους υπάρχει υποχρέωση όλων αδιάλειπτα να προσπαθούν να αποτυπώσουν αποτρεπτικές παραστάσεις οι οποίες θα πείσουν τον αντίπαλο ότι τον συμφέρει (επειδή είναι μεγάλο το κόστος) να μη εκτελέσει τις απειλές του. Όταν κάνουν το αντίθετο το scriptamanentθα πρέπει να αποτελεί λόγο για παντοτινή διαγραφή τους από την πολιτική σκηνή.
Παγιωμένα κριτήρια της στρατηγικής θεωρίας όσον αφορά την αποτρεπτική στρατηγική μιας χώρας είναι, μεταξύ άλλων, τα εξής:
- παραστάσεις ικανότητας και μεγάλου κόστους για τον αντίπαλο λόγω ετοιμότητας υπεράσπισης κάθε σπιθαμής κρατικής κυριαρχίας,
- ισχυρή θέση και ρόλο στα διεθνή και περιφερειακά δρώμενα,
- διαρκείς πελατειακές σχέσεις με ισχυρότερα κράτη που ενδιαφέρονται για την διατήρηση του statusquoκαι της σταθερότητας,
- ικανότητα και ετοιμότητα διπλωματικού κόστους,
- πολιτικές, διπλωματικές και κοινωνικές συμπεριφορές και στάσεις που συνιστούν «ψυχολογικό πόλεμο» κατά του απειλητικού κράτους,
- αποτελεσματικές μυστικές υπηρεσίες που θα προκαλούν εισροή πληροφοριών για πιο ορθολογιστικές αποφάσεις,
- γνώση των τρωτοτήτων του αντιπάλου και προειδοποίησή του για τις συνέπειες εάν εκτελέσει τις απειλές του,
- καθολική πολιτική στάση που συνηγορεί με άρνηση νομιμοποίησης τετελεσμένων,
- καθολική απόκρουση κάθε στάσης ή θέσης του κράτους που απειλεί η οποία αντιβαίνει στην διεθνή νομιμότητα και προειδοποίηση του αντιπάλου για τις συνέπειες εκτέλεσης μιας απειλής χαμηλής έντασης ή μιας απειλής υψηλότερων βαθμίδων
Μετάδοση του σωστού μηνύματος αυτού δηλαδή που σε ένα στρατιωτικό σχεδιασμό δεν μπορεί να μην ισχύει για όλα τα κράτη:
ότι το αμυνόμενο κράτος δεν διαθέτει μόνο αμυντικά σχέδια: στο πλαίσιο αμυντικών πολιτικών σκοπών διαθέτει και επιθετικά στρατιωτικά σχέδια (“counterforcestrategy”) τα οποία θα ενεργοποιηθούν εάν ο επιτιθέμενος εκτελέσει τις απειλές του.
Έτσι, μεταξύ άλλων, αποτρέπονται οι απειλές. Έτσι διασφαλίζεται η διαφύλαξη της διεθνούς νομιμότητας όσον αφορά την επικράτειά μας. Έτσι διαφυλάσσεται η σταθερότητα με τα γειτονικά κράτη που απειλούν.
