Του Δημήτρη Καιρίδη
Συμπληρώθηκαν αυτή την εβδομάδα 50 χρόνια από την εισβολή των Σοβιετικών και των συμμάχων τους στην Τσεχοσλοβακία και τη βίαιη καταστολή της «Άνοιξης της Πράγας». Η απόφαση του Κρεμλίνου είχε τεράστιο αντίκτυπο στην ιστορία της σύγχρονης Ευρώπης. Καταρχήν, οδήγησε στην απονομιμοποίηση του υπαρκτού σοσιαλισμού και απέδειξε την ιδεολογική και ηθική του ένδεια. Όταν ένα καθεστώς στηρίζεται μόνο στην ωμή βία και τη δύναμη των όπλων για να επιβιώσει, έχει χρεοκοπήσει.
Πράγματι, 21 χρόνια αργότερα, το 1989, ο ανατολικο-ευρωπαϊκός κομουνισμός κατέρρευσε ως χάρτινος πύργος, χωρίς να προβάλει καμία ουσιαστική αντίσταση. Στερούμενος λαϊκών ερεισμάτων στο εσωτερικό και της σοβιετικής στρατιωτικής υποστήριξης, την οποία ο Μιχαήλ Γκορμπατσώφ αρνήθηκε να παράσχει από το εξωτερικό, κατέρρευσε και, μάλιστα, με εξαίρεση τη Ρουμανία, χωρίς βία. Μάλιστα, η ανατροπή του κομουνισμού στην Τσεχοσλοβακία χαρακτηρίστηκε ως «βελούδινη επανάσταση».
Η τύχη, ωστόσο, του ανατολικο-ευρωπαϊκού κομουνισμού είχε προδιαγραφεί ήδη από το 1968. Η αποτυχία της μεταρρύθμισής του και το άδοξο τέλος του εγχειρήματος του «σοσιαλισμού με ανθρώπινο πρόσωπο» οδηγούσαν αναπόδραστα στην κατάρρευσή του, η οποία ήρθε δυο δεκαετίες αργότερα. Η αλήθεια είναι ότι το πείραμα του Αλεξάντερ Ντούμπτσεκ ήταν μάλλον καταδικασμένο εξαρχής να αποτύχει: όπως διαπίστωσε και ο Γκορμπατσώφ, ο ανατολικο-ευρωπαϊκός κομουνισμός μάλλον δεν επιδέχονταν μεταρρυθμίσεως. Η οποιαδήποτε φιλελευθεροποίηση του συστήματος δεν μπορούσε παρά να οδηγήσει στην ανατροπή του, όπως το παραμικρό ρήγμα σε ένα φράγμα οδηγεί συνήθως στην υπερχείλισή του.
Το 1968 αποδείχτηκε καθοριστικό για την παγκόσμια ιστορία. Η Δύση συγκλονίστηκε από τον Παρισινό Μάη και τις διαδηλώσεις ενάντια στον πόλεμο του Βιετνάμ. Οι αμερικανικός λαός διχάστηκε όπως δεν είχε διχαστεί από την εποχή του εμφύλιου πολέμου έναν αιώνα νωρίτερα. Η Δύση, ωστόσο, αποδείχτηκε προσαρμόσιμη στις απαιτήσεις της νέας εποχής. Μια νέα γενιά πολιτικών, οι 68άρηδες (του 1968), ήρθαν στην εξουσία και εισήγαγαν μια σειρά από μεταρρυθμίσεις όπως, για παράδειγμα, αυτές υπέρ των γυναικών. Αντίθετα, η Ανατολή αποδείχτηκε αρτηριοσκληρωτική και οδηγήθηκε, μερικά χρόνια αργότερα, στην πτώση.
Η ειρωνεία της ιστορίας είναι ότι 50 χρόνια μετά η πρώην Ανατολή φαίνεται να αμφισβητεί την ιδεολογική και πολιτική ηγεμονία της γενιάς των 68άρηδων (του 1968). Σήμερα, ο Βίκτωρ Ορμπάν και οι ομογάλακτοί του θεωρούν ως τον βασικό αντίπαλό τους τον δυτικο-ευρωπαϊκό φιλελευθερισμό, ο οποίος υπερασπίζεται τα δικαιώματα των μειονοτήτων και οικοδομήθηκε ιδίως μετά το 1968.