Του Δημήτρη Καιρίδη
Με την ευκαιρία της συμπλήρωσης 23 χρόνων από την κρίση των Ιμίων, το βράδυ της 30ης προς την 31η Ιανουαρίου 1996, και σε συνέχεια του χθεσινού σημειώματος που εξιστόρησε το χρονικό της κλιμάκωσης της κρίσης, σήμερα θα εξετάσουμε τα αίτια της κρίσης, τα οποία χονδρικά θα μπορούσαν να συνοψιστούν σε τρία. Αυτά έχουν, καταρχήν, να κάνουν με τις πάγιες τουρκικές διεκδικήσεις στο Αιγαίο αλλά και την καινοφανή τουρκική αμφισβήτηση της ελληνικής κυριαρχίας όσων νησίδων δεν καταγράφονταν στις συνθήκες και δεν παραχωρήθηκαν ονομαστικά και συγκεκριμένα στην Ελλάδα.
Η αλήθεια είναι ότι από τα τέλη της δεκαετίας του 1970, η Τουρκία είχε αρνηθεί να προσυπογράψει έγγραφα του ΝΑΤΟ που αναγνώριζαν τον επιχειρησιακό έλεγχο της περιοχής στην Ελλάδα. Ωστόσο, η ρηματική διακοίνωση της 29ης Δεκεμβρίου 1995 περιελάμβανε ολοκληρωμένα και χωρίς υπεκφυγές τις τουρκικές αιτιάσεις και αξιώσεις, τις οποίες η Ελλάδα δικαίως θεωρεί απαράδεκτες.
Έκτοτε, η τουρκική θέση, όπως αποτυπώνεται σήμερα στην επίσημη ιστοσελίδα του τουρκικού Υπουργείου Εξωτερικών, είναι ότι το καθεστώς των «γκρίζων ζωνών» στο ανατολικό Αιγαίο θα πρέπει να ρυθμιστεί μέσα από διαπραγματεύσεις μεταξύ των δυο χωρών. Πρόκειται, αναμφισβήτητα, για την προσθήκη μιας ακόμα διαφοράς στην ήδη επιβαρυμένη ελληνο-τουρκική ατζέντα και για μια ακόμα τουρκική διεκδίκηση και πίεση προς την Ελλάδα, σε συνέχεια μιας διαρκούς κλιμάκωσης, η οποία ξεκίνησε στις αρχές της δεκαετίας του 1970, επί δικτατορίας, για να συμπεριλάβει σιγά-σιγά μια σειρά από θέματα όπως τον εναέριο χώρο, το FIR, τα χωρικά ύδατα, την υφαλοκρηπίδα, τον εξοπλισμό των νησιών αλλά και το καθεστώς της μουσουλμανικής μειονότητας στη Δυτική Θράκη.
Η δεύτερη, ωστόσο, αιτία έχει να κάνει με τον ρόλο των ΜΜΕ και, ειδικά, της τηλεόρασης. Ο ρόλος του Ant1 στην ανάδειξη του γεγονότος δεν μπορεί να υποτιμηθεί. Ο Αντώνης Φουρλής, ρεπόρτερ τότε στον Ant1, ήταν αυτός που αποκάλυψε την επίσημη ελληνο-τουρκική αλληλογραφία, ένα μήνα πριν, στις 24 Ιανουαρίου. Ο Αργύρης Ντινόπουλος ήταν ο ρεπόρτερ που έστειλε ο Ant1 την επόμενη και κάλυψε την έπαρση της ελληνικής σημαίας στα Ίμια από τον δήμαρχο Καλύμνου στις 25 Ιανουαρίου. Ακολούθησαν οι άλλοι τηλεοπτικοί σταθμοί, οι αντιπολιτευόμενες εφημερίδες και, εν τέλει, ακόμα και οι κυβερνητικές, παρά τις αρχικές προσπάθειες της πολιτικής ηγεσίας να κρατήσει χαμηλούς τόνους.
Τα τουρκικά ΜΜΕ ακολούθησαν τα ελληνικά και δεν προηγήθηκαν, αφού το ενδιαφέρον τους παρέμεινε στραμμένο στις κρίσιμες κυβερνητικές διεργασίες στην Άγκυρα μετά τις αμφίρροπες εκλογές της 24ης Δεκεμβρίου 1995. Η εικόνα του Έλληνα ιερέα, με τη χαρακτηριστική αμφίεση, να υψώνει την ελληνική σημαία ερέθισε το τουρκικό εθνικιστικό υποσυνείδητο και δημιούργησε το κλίμα για την προκλητική ενέργεια των δημοσιογράφων της Hurriyet να μεταβούν με ελικόπτερο και να ανταποδώσουν, υψώνοντας την τουρκική σημαία στα Ίμια, στις 27 Ιανουαρίου.
Τέλος, οι δυο χώρες βρέθηκαν σε μια μεταβατική κατάσταση με αδύναμες ηγεσίες, καθώς στην Ελλάδα είχε μόλις αναλάβει την πρωθυπουργία ο Κώστας Σημίτης ενώ η Τουρκία δεν είχε κυβέρνηση και η υπηρεσιακή πρωθυπουργός, Τανσού Τσιλέρ, πάσχιζε να συγκροτήσει έναν ευσταθή συνασπισμό με τους Ισλαμιστές του Νετσμετίν Ερμπακάν. Στην κατάσταση αυτή, τρίτοι παίκτες, όπως ένας τοπικός δήμαρχος, μπορούσε να διεκδικεί ρόλο στην εξωτερική πολιτικής της χώρας.
Οι συνέπειες της κρίσης των Ιμίων υπήρξαν πολλές. Μια εξ αυτών ήταν και η αύξηση των αμυντικών δαπανών της Ελλάδας, μετά το 1996 και παρά τις αρχικές επιφυλάξεις του Σημίτη, η οποία επιβάρυνε τα δημόσια οικονομικά και συνέβαλε στη χρεοκοπία του 2010.
Ο Σημίτης δεν δίστασε να εκφράσει την ευγνωμοσύνη του για την αμερικανική παρέμβαση που απέτρεψε την κλιμάκωση της κρίσης. Μάλιστα, επικρίθηκε τότε με σφοδρότητα από την αντιπολίτευση για την ειλικρίνειά του. Το ερώτημα είναι αν οι Ηνωμένες Πολιτείες θα έδειχναν την ίδια αποφασιστικότητα και ετοιμότητα σήμερα σε μια ανάλογη κρίση; Μπορεί πολλοί να πιστεύουν ότι η αμερικανική παρέμβαση είναι κακή αλλά η αμερικανική αδιαφορία μπορεί να αποδειχτεί ακόμα χειρότερη. Το βέβαιο είναι ότι τότε (όπως και τώρα) η Ευρώπη κοιμόταν. Ήταν άλλωστε μεσάνυχτα στις ευρωπαϊκές πρωτεύουσες…