*Του Κώστα Σαρικά
Η νέα Δομή Δυνάμεων που έχει εγκριθεί από το Συμβούλιο Άμυνας και το ΚΥΣΕΑ, οι αυξανόμενες απαιτήσεις για Έρευνα-Διάσωση και αεροδιακομιδές σε όλο το FIR Αθηνών, αλλά και η ανάγκη για σταδιακή απόσυρση των γερασμένων AB-205, την ώρα που καθίσταται όλο και πιο δύσκολη η υποστήριξη του στόλου των Super Puma, επαναφέρουν στο προσκήνιο το πρόγραμμα απόκτησης νέων ελικοπτέρων SAR/MEDEVAC για την Πολεμική Αεροπορία.
Το πρόγραμμα SAFE, μάλιστα, φαίνεται ότι προσφέρει μια επιπλέον ευκαιρία ώστε η Πολεμική Αεροπορία να προχωρήσει στον εκσυγχρονισμού του στόλου ελικοπτέρων της.
Η Ελλάδα έχει θεσμική υποχρέωση παροχής υπηρεσιών Έρευνας-Διάσωσης σύμφωνα με τους εθνικούς κανόνες και τις δεσμεύσεις της προς ΝΑΤΟ, ICAO και ΙΜΟ. Ταυτόχρονα οι περιορισμένες δυνατότητες των δομών υγείας στα νησιά και ο τεράστιος αριθμός αεροδιακομιδών που απαιτούνται κάθε χρόνο, πιέζουν το σύστημα στο όριο.
Οι αποστολές SAR στο FIR Αθηνών δεν είναι μια τυπική, γραφειοκρατική υποχρέωση, αλλά πέρα από τον ανθρωπιστικό χαρακτήρα αποτελεί βασικό πυλώνα εμπέδωσης των ελληνικών κυριαρχικών δικαιωμάτων και των αποκλειστικών αρμοδιοτήτων της χώρας, που αμφισβητούνται διαρκώς από την Τουρκία.
Σε αυτό το πλαίσιο, η απαίτηση για σύγχρονα ελικόπτερα με υψηλές διαθεσιμότητες, διασπαρμένα σε κρίσιμες θέσεις ετοιμότητας σε όλη την επικράτεια δεν αποτελεί πολυτέλεια, αλλά άμεση επιχειρησιακή ανάγκη.
Παράλληλα, η διακλαδικότητα και η κάλυψη των απαιτήσεων όλων των Κλάδων με σύγχρονα μέσα τελευταίας τεχνολογίας, που μπορούν να συνεργαστούν σε κοινά δίκτυα, αποτελούν ξεκάθαρη πολιτική επιλογή.
Την ίδια ώρα ο χρόνος μετρά αντίστροφα:
- Η απόσυρση του συνόλου των AB-205, που υπηρετούν πάνω από 50 χρόνια, πρέπει να έχει ολοκληρωθεί μέχρι το τέλος του 2026.
- Ο στόλος των Super Puma – που για δεκαετίες αποτέλεσε τη ραχοκοκαλιά των αποστολών Έρευνας-Διάσωσης – βρίσκεται πλέον υπό πίεση, με διαθέσιμα το πολύ έξι ελικόπτερα λόγω ηλικίας, φθοράς και απαξίωσης συστημάτων.
Χωρίς να υποτιμάται σε καμία περίπτωση ο ρόλος και η συνεισφορά των Super Puma – τα οποία σήκωσαν όσο λίγα μέσα το βάρος του έργου Έρευνας-Διάσωσης και αεροδιακομιδών για δεκαετίες, είναι σαφές ότι η Ελλάδα χρειάζεται ένα νέο, σύγχρονο εργαλείο για τις επόμενες τρεις δεκαετίες. Σε αυτό το κενό έρχεται να απαντήσει η επιλογή του AW-139 από την Πολεμική Αεροπορία.
Από την αρμόδια επιτροπή της Πολεμικής Αεροπορίας στην ομόφωνη έγκριση του ΣΑΓΕ
Τον Νοέμβριο του 2023, η Πολεμική Αεροπορία συγκρότησε ειδική επιτροπή, με αποστολή τη διερεύνηση εναλλακτικών λύσεων για την απόκτηση νέου τύπου ελικοπτέρου για αποστολές Έρευνας-Διάσωσης και Αεροδιακομιδών για τα επόμενα 30 χρόνια. Η επιτροπή έλαβε υπόψη:
- Τη σταδιακή απόσυρση των AB-205 έως το τέλος του 2026.
- Τη σταδιακή απόσυρση των Super Puma AS332 στα τέλη της δεκαετίας .
- Τις επιχειρησιακές απαιτήσεις SAR και MEDEVAC τόσο σε καιρό ειρήνης όσο και σε περίοδο κρίσης ή σύγκρουσης.
Αφού αξιολόγησε προσφορές και στοιχεία από τις ενδιαφερόμενες εταιρίες – Lockheed Martin, Airbus και Leonardo -, κατέθεσε το πόρισμά της. Τον Σεπτέμβριο του 2023, το Ανώτατο Αεροπορικό Συμβούλιο αποφάσισε την προμήθεια 14 ελικοπτέρων AW-139M της Leonardo, απόφαση που επικύρωσε το ΣΑΓΕ τον Νοέμβριο του 2023.
Η παρουσίαση από το Αεροπορικό Επιτελείο βασιζόταν σε πλήρη φάκελο με όλα τα χαρακτηριστικά και τα οικονομοτεχνικά στοιχεία των υποψηφίων ελικοπτέρων. Το ΣΑΓΕ ενέκρινε ομόφωνα την πρόταση, χωρίς ενστάσεις, δίνοντας ξεκάθαρο πολιτικο-στρατιωτικό στίγμα.
Τι ζητά η Πολεμική Αεροπορία: 14 ελικόπτερα, δύο ρόλοι, ένα δίκτυο
Το ενδιαφέρον της Πολεμικής Αεροπορίας αφορά συνολικά 14 ελικόπτερα, σε δύο διαμορφώσεις:
1. 10 ελικόπτερα σε διαμόρφωση SAR–MEDEVAC
Κάλυψη αποστολών Έρευνας-Διάσωσης και αεροδιακομιδών σε όλο το FIR Αθηνών, σε διαρκή ετοιμότητα, με δυνατότητα επιχειρήσεων ημέρα/νύχτα και σε δυσμενείς καιρικές συνθήκες.
2. 4 ελικόπτερα σε διαμόρφωση Combat SAR (CSAR)
Για αποστολές Έρευνας-Διάσωσης Μάχης σε περιβάλλον υψηλής απειλής, με ενισχυμένη προστασία, οπλισμό και πλήρες σύστημα αυτοπροστασίας.
Οι βασικές προϋποθέσεις για τον τύπο ελικοπτέρου που θα επιλεγεί είναι ξεκάθαρες:
- Σύγχρονα, πλήρως ψηφιακά συστήματα ελέγχου, επικοινωνιών, λειτουργίας και ναυσιπλοΐας.
- Ενσωμάτωση Link-16 και δυνατότητα διασύνδεσης με τα αεροσκάφη, τα πλοία του Στόλου και τα Κέντρα Επιχειρήσεων.
- Πλήρες πακέτο εκπαίδευσης, με προμήθεια Full Flight Simulator (FFS), ώστε η εκπαίδευση των πληρωμάτων να γίνεται εντός Ελλάδας, με χαμηλότερο κόστος και υψηλότερη επιχειρησιακή ποιότητα.
- Αρχική και εν συνεχεία υποστήριξη 7 ετών με σύστημα PBH–PBL, εξασφαλίζοντας:
-τουλάχιστον 75% διαθεσιμότητα
-ετήσια εκμετάλλευση 4.000 ωρών πτήσης συνολικά. - Παροχή επίγειου εξοπλισμού και ειδικών εργαλείων ώστε σημαντικό κομμάτι των εργασιών εργοστασιακής συντήρησης να εκτελείται από την Πολεμική Αεροπορία , χωρίς εξάρτηση από εξωτερικούς φορείς.
Επιπλέον, στα επιχειρησιακά κριτήρια το ελικόπτερο θα πρέπει:
- Να έχει ακτίνα δράσης τουλάχιστον 180 ναυτικά μίλια με πλήρωμα SAR τεσσάρων μελών.
- Να μπορεί να παραμένει στην περιοχή του συμβάντος για τουλάχιστον 30 λεπτά, με βάση τη διεθνή εμπειρία σε αποστολές SAR.
- Να έχει ελάχιστο βάρος 6,8 τόνους και να μπορεί να αναπτύσσει ταχύτητες άνω των 145 κόμβων, κρίσιμο στοιχείο σε αποστολές όπου τα λεπτά κάνουν τη διαφορά μεταξύ ζωής και θανάτου.
CSAR: Θωράκιση, αυτοπροστασία και Link-16
Για τα 4 ελικόπτερα που προορίζονται για αποστολές Combat SAR, οι απαιτήσεις είναι ακόμη πιο αυστηρές:
- Θωράκιση στην καμπίνα και στα κύρια συστήματα του ελικοπτέρου, με ιδιαίτερη έμφαση στην αντιβαλλιστική προστασία του Main Gear Box (MGB).
- Οπλισμός κατάλληλος για αποστολές CSAR, ώστε το ελικόπτερο να μπορεί να επιχειρεί σε περιβάλλον απειλής και να προστατεύει τόσο το πλήρωμα όσο και τους διασωθέντες.
- Πλήρες σύστημα αυτοπροστασίας, με:
-εκτοξευτές flares και chaffs
-σύστημα missile warning
-στρατιωτικά συστήματα επικοινωνιών με ασφαλείς ζεύξεις.
Και για τα 14 ελικόπτερα, ανεξαρτήτως διαμόρφωσης, προαπαιτούμενο είναι η ύπαρξη Link-16, ώστε τα νέα ελικόπτερα να αποτελέσουν ενεργά ιπτάμενα μέσα στο δικτυοκεντρικό περιβάλλον επιχειρήσεων της HAF και όχι αποκομμένες πλατφόρμες.
Οι προτάσεις που εξετάστηκαν
Η επιτροπή της Πολεμικής Αεροπορίας εξέτασε μια σειρά από προτάσεις πριν καταλήξει στην απόφαση της:
1. Αναβάθμιση των AS332 Super Puma
Τα Super Puma έχουν γράψει λαμπρή ιστορία στο Αιγαίο, με εκατοντάδες διασώσεις, αεροδιακομιδές και αποστολές σε ακραίες συνθήκες. Όμως, η μετάβαση από αναλογικά σε πλήρως ψηφιακά συστήματα, η ηλικία των ελικοπτέρων, το υψηλό κόστος συντήρησης και οι σοβαρές ελλείψεις ανταλλακτικών καθιστούν μια πλήρη αναβάθμιση εξαιρετικά δαπανηρή.
- Το συνολικό κόστος κατοχής για 20 έτη υπολογίζεται να ξεπερνά τα 800 εκατ. ευρώ, χωρίς να εξαλείφει πλήρως τους διαρθρωτικούς περιορισμούς ενός παλαιού σχεδιαστικά μέσου.
2. UH-60M Black Hawk (Lockheed Martin)
Πρόκειται για ένα δοκιμασμένο στρατιωτικό ελικόπτερο, με πολύ ισχυρό «βιογραφικό» σε επιχειρήσεις. Η οικονομική αξιολόγηση, όμως, ανέδειξε σημαντικά ζητήματα:
- Το συνολικό κόστος για 14 UH-60M, το οποίο περιλαμβάνει κόστος αγοράς 24 εκατ. ευρώ ανά ελικόπτερο και υποστήριξης για 20 έτη, δεν περιλαμβάνει:
§ ραντάρ
§ ηλεκτροπτικό
§ προσομοιωτή πτήσεων
§ πλήρες σύστημα και μοντέλο υποστήριξης με βάση τις ώρες πτήσης που απαιτεί η ΠΑ.
Κατά συνέπεια, για να φτάσει στις ίδιες επιχειρησιακές δυνατότητες και στο ίδιο επίπεδο υποστήριξης με το AW-139M, το κόστος θα εκτοξευόταν ακόμη περισσότερο.
3. Airbus H175 και H225
Η Airbus Helicopters παρείχε τεχνικά στοιχεία για τα H175 και H225, όμως:
- Το H175 δεν προσφέρεται σε στρατιωτική έκδοση, ενώ τα πολιτικού τύπου ελικόπτερα υπάρχουν σε περιορισμένους αριθμούς.
- Για το H225, το εκτιμώμενο κόστος αγοράς μόνο υπερβαίνει τα 29 εκατ. ευρώ ανά ελικόπτερο, χωρίς πλήρη, αναλυτικά οικονομικά στοιχεία.
Στη βάση αυτής της αξιολόγησης, το AW-139M αναδείχθηκε ως η λύση που καλύπτει πλήρως τις επιχειρησιακές απαιτήσεις της Πολεμικής Αεροπορίας, με χαμηλότερο συνολικό κόστος κατοχής και με σαφές πλεονέκτημα στις παραδόσεις και στην υποστήριξη.
AW-139: Το παγκόσμιο best seller της Έρευνας-Διάσωσης
Το AW-139 είναι ήδη παγκόσμιο best seller.
- Πάνω από 1.140 ελικόπτερα AW-139 έχουν πουληθεί σε 90 χώρες.
- Έχουν ξεπεράσει τις 3,7 εκατ. ώρες πτήσης συνολικά.
- Τουλάχιστον 500 AW-139 έχουν διαμορφωθεί για αποστολές SAR, καλύπτοντας περίπου το 53% της παγκόσμιας αγοράς SAR και ξεπερνώντας το 1 εκατ. ώρες πτήσης σε αποστολές Έρευνας-Διάσωσης και Medevac.
Σε επιχειρησιακό επίπεδο, τα στοιχεία είναι χαρακτηριστικά:
- Ταχύτητα: Μέγιστη ταχύτητα που αγγίζει τους 165 κόμβους (πάνω από 300 km/h), καθιστώντας το AW-139 κορυφαίο στην κατηγορία του. Σε αποστολές Ε-Δ, η ταχύτητα σημαίνει γρήγορη άφιξη στο σημείο, μικρότερη έκθεση σε κινδύνους και περισσότερες πιθανότητες επιβίωσης για τον διασωζόμενο.
- Εμβέλεια: Δυνατότητα πτήσης έως 5 ώρες και περίπου 1.200 km, επιτρέποντας κάλυψη μεγάλων αποστάσεων από τη βάση, ιδανική για το γεωγραφικό «μωσαϊκό» του FIR Αθηνών.
- Ωφέλιμο φορτίο – επιβατική ικανότητα: Μέγιστο βάρος απογείωσης περίπου 7 τόνους και δυνατότητα μεταφοράς έως 15 επιβατών πέραν του διμελούς πληρώματος, κάτι που προσφέρει ευελιξία σε συνδυασμένες αποστολές Ε-Δ και Medevac.
Ένα από τα πιο εντυπωσιακά χαρακτηριστικά του AW-139 – και κρίσιμο για την ασφάλεια πτήσεων – είναι η δυνατότητα Run-Dry:
- Το ελικόπτερο μπορεί να συνεχίσει να πετά για 60 λεπτά ακόμη και με πλήρη απώλεια λιπαντικού στο κιβώτιο μετάδοσης κίνησης (MGB), πιστοποιημένο από τον EASA.
- Επιπλέον, μπορεί να συνεχίσει την αποστολή και να επιστρέψει στη βάση ακόμη και με έναν από τους δύο κινητήρες Pratt & Whitney, αυξάνοντας δραματικά τις πιθανότητες ασφαλούς ολοκλήρωσης μιας κρίσιμης αποστολής.
Στη θάλασσα, το AW-139 μπορεί να επιχειρεί σε κατάσταση θάλασσας 6, ενώ ο συνολικός σχεδιασμός του είναι προσανατολισμένος σε επιχειρήσεις all weather, ημέρα και νύχτα.
Υποστήριξη, διαθεσιμότητα και κόστος
Το επιχειρησιακό αποτύπωμα ενός ελικοπτέρου δεν κρίνεται μόνο στον αέρα αλλά και στο έδαφος. Στο AW-139, η υποστήριξη και η διαθεσιμότητα αποτελούν ισχυρό πλεονέκτημα:
- Η υποστήριξη βασίζεται σε Κέντρο 24/7 – 365 ημέρες το χρόνο, το οποίο εξασφαλίζει άμεση αποστολή ανταλλακτικών και τεχνική υποστήριξη.
- Η Leonardo αναφέρει διαθεσιμότητα που αγγίζει το 90%, ποσοστό εξαιρετικά υψηλό για μέσο τέτοιου τύπου.
- Σύμφωνα με τα στοιχεία της κατασκευάστριας, τα AW-139 είναι φθηνότερα ανά μονάδα από τους ανταγωνιστές και το κόστος χρήσης ανά ώρα πτήσης είναι τουλάχιστον 1.000 ευρώ χαμηλότερο.
Σε βάθος 20ετίας, το όφελος για μια αεροπορία που θα επιχειρεί με 14 AW-139 υπολογίζεται περίπου στα 180 εκατ. ευρώ, σε σχέση με ανταγωνιστικούς τύπους.
Για την Ελλάδα, η οικονομική εικόνα διαμορφώνεται ως εξής:
- Συνολικό κόστος προμήθειας 14 AW-139M και υποστήριξης για 7 έτη: περίπου 166 εκατ. ευρώ.
- Συνολικό κόστος υποστήριξης σε βάθος 30 ετών: περίπου 289 εκατ. ευρώ, ποσό σαφώς χαμηλότερο από τις εναλλακτικές που εξετάστηκαν, με πλήρη κάλυψη των απαιτήσεων της Πολεμικής Αεροπορίας.
Κρίσιμο στοιχείο είναι και η δυνατότητα ανάπτυξης δραστηριοτήτων εργοστασιακής συντήρησης στην Ελλάδα για συγκεκριμένα υλικά του ελικοπτέρου. Στόχοι:
- Μείωσης της εξάρτησης από ξένα κέντρα υποστήριξης
- Εξοικονόμηση σημαντικών ποσών
- Δημιουργία τεχνογνωσίας και προοπτικών για την εγχώρια αμυντική βιομηχανία.
Εκπαίδευση και εξαγωγικές προοπτικές
Η πρόταση της περιλαμβάνει Full Flight Simulator (FFS) για το AW-139. Η προμήθεια του εξομοιωτή:
- Μηδενίζει τα έξοδα αποστολής ιπταμένων στο εξωτερικό για αρχική και περιοδική εκπαίδευση.
- Επιτρέπει συνεχή, ρεαλιστική εκπαίδευση σε δύσκολες και επικίνδυνες αποστολές SAR και CSAR χωρίς ρίσκο για πληρώματα και μέσα.
- Μπορεί, σε δεύτερο χρόνο, να μετατρέψει την Ελλάδα σε εκπαιδευτικό κέντρο για πληρώματα AW-139 άλλων χωρών, με προοπτική οικονομικών εσόδων αλλά και διπλωματικών οφελών.
Σε μια περίοδο που η ΠΑ επενδύει σε Rafale, F-16 Viper και προετοιμάζει το έδαφος για F-35, η ύπαρξη ενός σύγχρονου, πιστοποιημένου εκπαιδευτικού κέντρου για τα ελικόπτερα SAR/CSAR θα αποτελέσει ακόμη ένα κρίκο στην αλυσίδα της συνολικής αναβάθμισης.
Διακρατική Συμφωνία με την Ιταλία και ευρωπαϊκό πρόγραμμα SAFE
Δεδομένης της χώρας προέλευσης του AW-139, προτείνεται η προμήθεια να υλοποιηθεί μέσω διακρατικής συμφωνίας Ελλάδας–Ιταλίας. Αυτό προσφέρει σημαντικά πλεονεκτήματα:
1. Υλοποίηση και παρακολούθηση του προγράμματος υπό την αιγίδα των ιταλικών κυβερνητικών αρχών, στη βάση της ήδη υφιστάμενης «Συμφωνίας Συνεργασίας στον Τομέα των Αμυντικών Υλικών» μεταξύ των δύο χωρών.
2. Διασφάλιση κρίσιμων αποθεμάτων υλικών και ανταλλακτικών σε περιόδους κρίσης, έντασης ή πολέμου, αξιοποιώντας:
- τα αποθέματα της ιταλικής Πολεμικής Αεροπορίας
- την παραγωγική δυνατότητα της ιταλικής βιομηχανίας.
3. Ανάπτυξη κοινών διαδικασιών επιχειρήσεων στη Μεσόγειο, στο πλαίσιο διεθνών αποστολών, ενισχύοντας τη διαλειτουργικότητα και τη συνεργασία στη ΝΑ Μεσόγειο.
Ταυτόχρονα, η προμήθεια μπορεί να ενταχθεί στο ευρωπαϊκό πρόγραμμα SAFE, καθώς πληροί τις προϋποθέσεις χρηματοδότησης που αφορούν μέσα SAR, αεροδιακομιδές και διακλαδικές δομές ασφαλείας.
Ήδη χώρες όπως η Ιταλία και η Σλοβενία έχουν εκδηλώσει ενδιαφέρον για απόκτηση AW-139 μέσω αντίστοιχων σχημάτων, γεγονός που ενισχύει την προοπτική για κοινά προγράμματα, συνέργειες και μειωμένο κόστος.
Το αποτύπωμα στο Αιγαίο
Η Έρευνα-Διάσωση στο FIR Αθηνών αποτελεί μια στρατηγικά κρίσιμη αποστολή των ελληνικών Ενόπλων Δυνάμεων. Κάθε πτήση για περιστατικό SAR:
- Επαναβεβαιώνει εμπράκτως την ελληνική αρμοδιότητα στο FIR Αθηνών.
- Αντιμετωπίζει στην πράξη τις τουρκικές αμφισβητήσεις περί «γκρίζων» ζωνών αρμοδιότητας.
- Ενισχύει την εικόνα της Ελλάδας ως κράτους που προστατεύει την ανθρώπινη ζωή ανεξάρτητα από εθνικότητα, είτε πρόκειται για πιλότους μαχητικών έως ναυτικούς και επιβάτες εμπορικών πλοίων.
Σε αυτό το περιβάλλον, η ύπαρξη σύγχρονου, γρήγορου, μεγάλης εμβέλειας και υψηλής διαθεσιμότητας ελικοπτέρου δεν αποτελεί απλά μια επιχειρησιακή αναβάθμιση αλλά είναι εργαλείο άσκησης κυριαρχίας.
Η δυνατότητα διασποράς ελικοπτέρων σε κομβικά σημεία του Αιγαίου και της ηπειρωτικής χώρας σημαίνει ότι η Αθήνα μπορεί να ανταποκριθεί άμεσα σε περιστατικά, χωρίς «νεκρές ζώνες» και χωρίς καθυστερήσεις που επιχειρούν να εκμεταλλευτούν άλλοι. Η επιλογή του AW-139 ως αντικαταστάτη των παλαιότερων AB-205 και ως μελλοντικού διαδόχου των Super Puma σε ορίζοντα 2030 αποτελεί στρατηγική απόφαση.
Τα Super Puma θα συνεχίσουν για αρκετά χρόνια ακόμη να υπηρετούν και θα πρέπει να υποστηριχθούν αξιοπρεπώς, μέχρι να ολοκληρωθεί η μετάβαση. Η Πολεμική Αεροπορία δεν γυρίζει σελίδα διαγράφοντας την προηγούμενη, αλλά χτίζει πάνω σε αυτήν, αξιοποιώντας την τεράστια εμπειρία που απέκτησε στις αποστολές SAR και αεροδιακομιδών.
Την ώρα που στο Αιγαίο και στη Ανατολική Μεσόγειο οι χάρτες και τα όρια αμφισβητούνται καθημερινά, κάθε αποστολή Έρευνας-Διάσωσης είναι ταυτόχρονα και μια αποστολή κυριαρχίας.