F-16 Block 50: «Πράσινο φως» για την αναβάθμιση σε Viper – Τα επόμενα βήματα

*Του Κώστα Σαρικά

Η αντίστροφη μέτρηση για ένα από τα σημαντικότερα εξοπλιστικά προγράμματα της τελευταίας δεκαετίας φαίνεται ότι έχει ήδη ξεκινήσει, αφού η πολιτική ηγεσία, σύμφωνα με πληροφορίες του OnAlert.gr, άναψε το «πράσινο φως» για την αναβάθμιση των 38 μαχητικών αεροσκαφών τύπου F-16 Block 50 της Πολεμικής Αεροπορίας σε διαμόρφωση Viper, έπειτα από τη σχετική εισήγηση του ΓΕΑ, ανοίγοντας τον δρόμο για την οριστική διαμόρφωση του στόλου των ελληνικών μαχητικών.

Στις αρχές του 2026 το πρόγραμμα αναμένεται να περάσει από την αρμόδια κοινοβουλευτική επιτροπή, με στόχο οι διαδικασίες με την αμερικανική πλευρά να «τρέξουν» γρήγορα, ώστε η αναβάθμιση των Block 50 να ενταχθεί ως «ουρά» στο ήδη εξελισσόμενο πρόγραμμα των 83 F-16 Block 52+ που μετατρέπονται σε Viper.

Στόχος είναι μέχρι τα τέλη της δεκαετίας η Πολεμική Αεροπορία να διαθέτει έναν ενιαίο στόλο 121 Viper και συνολικά περίπου 200 μαχητικά 4,5 και 5ης γενιάς, ικανά να επιβάλλουν κυριαρχία σε Αιγαίο και Ανατολική Μεσόγειο.

Η αντίστροφη μέτρηση: Από την LOR στη LOA

Στο επιχειρησιακό παρασκήνιο, το Αεροπορικό Επιτελείο έχει ήδη περάσει στο τελικό στάδιο προετοιμασίας. Το επίσημο Letter of Request (LOR) για την αναβάθμιση των 38 F-16 Block 50 σε Viper το επόμενο διάστημα θα «ταξιδέψει» στις ΗΠΑ, σηματοδοτώντας την επίσημη εκκίνηση του προγράμματος. Η LOR δεν είναι απλώς ένα τυπικό έγγραφο. Είναι ο πλήρης φάκελος απαιτήσεων της Πολεμικής Αεροπορίας:

• τεχνικές προδιαγραφές,
• πλήρης φάκελος όπλων,
• ανάγκες σε ανταλλακτικά,
• μεταπωλητική υποστήριξη υλικών (follow-on support),
• και πρόβλεψη για μελλοντικές αναβαθμίσεις.

Η αποστολή της LOR ανοίγει τον δρόμο για το επόμενο κρίσιμο βήμα: την Letter of Offer and Acceptance (LOA). Εκεί θα «κλειδώσουν» επισήμως οι όροι, το κόστος, τα χρονοδιαγράμματα και τα πακέτα υλικών.

Πως φτάσαμε στο 1 δισεκ. ευρώ: Το παρασκήνιο των σκληρών διαπραγματεύσεων

Το οικονομικό σκέλος του προγράμματος υπήρξε ίσως το πιο δύσκολο. Η αρχική αμερικανική πρόταση για τον εκσυγχρονισμό των Block 50 ξεπερνούσε τα 1,8 δισ. ευρώ, ποσό που αξιολογήθηκε από το ελληνικό επιτελείο ως απαγορευτικό. Ακολούθησαν νέοι γύροι συζητήσεων, με τις προσφορές να μειώνονται περίπου στα 1,5 δισ. ευρώ, αλλά για μόλις 30 μονοθέσια F-16, όχι για το σύνολο των 38.

Αυτό δημιούργησε νέα αδιέξοδα, καθώς έθετε σε κίνδυνο τη συνοχή της δομής δυνάμεων και άφηνε εκτός ένα σημαντικό μέρος του στόλου. Η Πολεμική Αεροπορία, με επιμονή, τεκμηριωμένα επιχειρήματα και σαφείς «κόκκινες γραμμές», δεν αποδέχθηκε μια «κουτσουρεμένη» λύση.

Με σκληρές αλλά στοχευμένες αντιπροτάσεις, αξιοποιώντας την ευνοϊκή ισοτιμία ευρώ/δολαρίου, τη δυνατότητα αξιοποίησης-πώλησης ραντάρ και απαρτίων από τα Block 52+ (και εν μέρει από τα ίδια τα Block 50) και την ανάγκη για πλήρη αναβάθμιση και των 38 αεροσκαφών, οδήγησε τις διαπραγματεύσεις σε μια νέα πρόταση κοντά στα 1,2 δισ. ευρώ.

Με περαιτέρω «συμμάζεμα» μέσω μεταπώλησης υλικών και βέλτιστης δομής του πακέτου, το τελικό κόστος εκτιμάται ότι θα κινηθεί περίπου στο 1 δισ. ευρώ – ένα ποσό που θεωρείται βιώσιμο εντός του μακροπρόθεσμου εξοπλιστικού σχεδιασμού.

Τι προβλέπει η αναβάθμιση: Από τα ηλεκτρονικά στην «καρδιά» αποστολής

Η αναβάθμιση των F-16 Block 50 σε Viper δεν είναι απλώς αλλαγή ραντάρ και ορισμένων υποσυστημάτων. Πρόκειται για συνολική μεταμόρφωση του αεροσκάφους, ώστε να φθάσει σε επίπεδο 4,5 γενιάς. Στον πυρήνα του πακέτου βρίσκονται:

Το ραντάρ ηλεκτρονικής σάρωσης AESA ραντάρ AN/APG-83 SABR που επιτρέπει:

• ανίχνευση στόχων σε πολύ μεγαλύτερες αποστάσεις,
• ταυτόχρονη παρακολούθηση και εμπλοκή πολλαπλών στόχων,
• αυξημένη αντοχή σε περιβάλλον έντονου ηλεκτρονικού πολέμου,
• υψηλής ανάλυσης εικόνα εδάφους και θαλάσσης για αποστολές κρούσης.

Modular Mission Computer MMC-7000A: Ο νέος υπολογιστής αποστολής είναι ο «εγκέφαλος» που διασυνδέει αισθητήρες, όπλα, συστήματα αυτοπροστασίας και δίκτυα δεδομένων, δίνοντας στον ιπτάμενο πλήρη επίγνωση τακτικής κατάστασης σε πραγματικό χρόνο.

Link-16: Το σύστημα τακτικών δεδομένων επιτρέπει πλήρη δικτυοκεντρική διασύνδεση με άλλα αεροσκάφη, επίγειες μονάδες, πλοία του Στόλου και ιπτάμενα ραντάρ. Το F-16 παύει να είναι «μόνο του» και γίνεται κόμβος σε ένα ενιαίο πλέγμα μάχης.

JHMCS (Helmet-Mounted Cueing System): Το κράνος στοχοποίησης επιτρέπει στον πιλότο να «κλειδώνει» στόχους με το βλέμμα, ιδιαίτερα κρίσιμο σε κλειστές αερομαχίες και σε αιφνίδιες εμπλοκές, όπου τα κλάσματα του δευτερολέπτου κάνουν τη διαφορά.

Νέα avionics, επικοινωνίες και αυτοπροστασία: Αναβαθμισμένα συστήματα EW, IFF, σύγχρονες κρυπτογραφημένες επικοινωνίες και δυνατότητα ενσωμάτωσης μελλοντικών όπλων και αισθητήρων, ώστε τα Viper να παραμείνουν επί χρόνια «up to date» χωρίς να απαιτούνται κάθε φορά ριζικοί εκσυγχρονισμοί.

Με αυτά τα δεδομένα τα αναβαθμισμένα F-16 Block 50 δεν θα υπολείπονται σε τίποτα από τα ήδη εκσυγχρονισμένα Block 52+ Viper, διαμορφώνοντας έναν απόλυτα ομοιογενή στόλο 121 αεροσκαφών στην αιχμή της 4,5ης γενιάς.

Ο πλήρης φάκελος όπλων: Από το AIM-120D έως τον JASSM

Εάν η «καρδιά» του εκσυγχρονισμού είναι τα ηλεκτρονικά, τότε το «σπαθί» του είναι ο φάκελος όπλων. Η Πολεμική Αεροπορία δεν διαπραγματεύτηκε απλώς αναβάθμιση πλατφόρμας, αλλά την εισαγωγή ενός πλήρους, σύγχρονου πακέτου όπλων που θα απογειώσει τη μαχητική ικανότητα των Μοιρών:

AIM-120D: Ο σύγχρονος πύραυλος αέρος-αέρος μακράς εμβέλειας, σε συνδυασμό με το ραντάρ AESA, δίνει στα Viper δυνατότητες αναχαίτισης σύμφωνα με τα πλέον σύγχρονα πρότυπα. Η ελληνική πλευρά επιμένει αποδέσμευση και ενσωμάτωσή του όχι μόνο στα F-35. ώστε τα Viper να έχουν ισοδύναμη ικανότητα με τα πιο προηγμένα μαχητικά της περιοχής.

JDAM / JSOW: Όπλα ακριβείας, καθοδηγούμενα, που επιτρέπουν κρούση από αποστάσεις ασφαλείας, ημέρα και νύχτα, σε στόχους υψηλής αξίας. Με αυτά, το Viper μετατρέπεται σε πανίσχυρη πλατφόρμα κρούσης, πολλαπλασιάζοντας τις επιλογές του επιτελείου.

Harpoon & JASSM/JAASM: Πύραυλοι αντιπλοϊκοί και στρατηγικής κρούσης. Ο Harpoon για στόχους επιφανείας στη θάλασσα και ο JASSM/JAASM για στρατηγικά πλήγματα στην ενδοχώρα. Η πρόβλεψη για τέτοια όπλα δείχνει ότι η Π.Α. δεν περιορίζεται στο air-to-air, αλλά διαμορφώνει ένα πλήρες φάσμα αποτροπής: από θάλασσα έως βαθιά στην εχθρική επικράτεια.

IRIS-T και άλλοι μικρού βεληνεκούς πύραυλοι αέρος-αέρος: Για την κλειστή αερομαχία, συμπληρωματικά στον AIM εξασφαλίζοντας υπεροχή ακόμη και στο πιο απαιτητικό «σκηνικό» εμπλοκής.

Συνολικά, ο φάκελος όπλων που ζητείται μετατρέπει τα Block 50 Viper σε πλατφόρμες ικανές για:

• αποστολές SEAD/DEAD (καταστολή/καταστροφή εχθρικής αεράμυνας),
• κρούση ακριβείας,
• αντιαεροπορική υπεροχή,
• αντιπλοϊκές επιχειρήσεις.

Οι Μοίρες «Βέλος» και «Περσέας»: Από τη Νέα Αγχίαλο στην εποχή Viper

Τα F-16 Block 50 υπηρετούν από τα μέσα της δεκαετίας του ’90 στην 341 Μοίρα «ΒΕΛΟΣ» και την 347 Μοίρα «ΠΕΡΣΕΑΣ», με έδρα την 111 Πτέρυγα Μάχης στη Νέα Αγχίαλο. Υπήρξαν για χρόνια ο κορμός της ελληνικής ικανότητας αεροπορικής άμυνας και κρούσης.

Ωστόσο, η τεχνολογική πρόοδος των τελευταίων δεκαετιών δημιούργησε σταδιακά ένα χάσμα:

• υστέρηση στα ραντάρ,
• περιορισμένη συνδεσιμότητα,
• avionics προηγούμενης γενιάς.

Με την αναβάθμιση σε Viper, το χάσμα αυτό κλείνει οριστικά. Οι δύο ιστορικές Μοίρες δεν θα είναι πλέον απλώς «ποιοτικές» μέσα στα δεδομένα της δεκαετίας του ’90, αλλά θα μετατραπούν σε κεντρικούς πυλώνες ενός σύγχρονου, δικτυοκεντρικού αεροπορικού σχηματισμού.

Για τους χειριστές της Νέας Αγχιάλου, το πρόγραμμα αυτό δεν είναι απλά logistics αλλά εκτίναξη της επιχειρησιακής τους ταυτότητας.

Το χρονοδιάγραμμα: «Ουρά» στο πρόγραμμα των 83 Viper

Σύμφωνα με τον σχεδιασμό, μετά την αποστολή της LOR θα ακολουθήσει η διαδικασία διαμόρφωσης και αποστολής της LOA από την αμερικανική πλευρά, κάτι που συνήθως απαιτεί μερικούς μήνες. Η εκτίμηση είναι ότι η LOA θα φτάσει στην Αθήνα ενώ το πρόγραμμα αναβάθμισης των 83 F-16 Block 52+ σε Viper θα βρίσκεται σε πλήρη εξέλιξη.

Η υλοποίηση της αναβάθμισης των 38 Block 50 μπορεί να ξεκινήσει εντός του 2028, στον ρυθμό που θα επιτρέπουν:

• η διαθεσιμότητα εγκαταστάσεων και προσωπικού στην ΕΑΒ,
• οι απαιτήσεις της Lockheed Martin και των συνεργατών,
• και η ανάγκη να διατηρηθεί επιχειρησιακά αξιόμαχο ποσοστό του στόλου σε κάθε χρονική στιγμή.

Στόχος είναι κάθε παρτίδα αεροσκαφών που ολοκληρώνει την αναβάθμιση να εντάσσεται άμεσα στην επιχειρησιακή δομή, με ελάχιστο «νεκρό» χρόνο, ώστε η Πολεμική Αεροπορία να έχει συνεχώς διαθέσιμα πλήρως λειτουργικά Viper.

Η ΕΑΒ στο επίκεντρο: Η σημασία για την εγχώρια βιομηχανία

Όπως και στο πρόγραμμα των Block 52+, την κύρια ευθύνη εκτέλεσης θα αναλάβει η Ελληνική Αεροπορική Βιομηχανία (ΕΑΒ). Με την εμπειρία και την πιστοποίηση που έχει αποκτήσει, η ΕΑΒ διαθέτει πλέον το know-how, τις υποδομές και το ανθρώπινο δυναμικό για να φέρει εις πέρας ένα τόσο σύνθετο έργο.

Η ανάθεση αυτή έχει διπλή αξία:

• Επιχειρησιακή: εξασφαλίζεται άμεση τεχνική υποστήριξη, περιορίζονται εξαρτήσεις από το εξωτερικό και διασφαλίζεται ότι η χώρα μπορεί να διαχειρίζεται κρίσιμα υποσυστήματα σε βάθος χρόνου.
• Οικονομική – βιομηχανική: σημαντικό μέρος της δαπάνης επιστρέφει στην ελληνική οικονομία, διατηρείται και αναπτύσσεται υψηλή τεχνογνωσία, δημιουργούνται θέσεις εργασίας και ανοίγει ο δρόμος για μελλοντικά προγράμματα – όχι μόνο για την Πολεμική Αεροπορία αλλά και για εξαγωγικές προοπτικές.

Ο στόλος των 200 μαχητικών αεροσκαφών αιχμής

Η αναβάθμιση των 38 Block 50 σε Viper εντάσσεται σε ένα μακρόπνοο σχέδιο συγκρότησης στόλου περίπου 200 μαχητικών 4,5 και 5ης γενιάς:

• 83 F-16 Viper (αναβαθμισμένα Block 52+),
• 38 F-16 Viper (τα σημερινά Block 50),
• 24 Rafale F3R,
• 20+ F-35A Lightning II (με παραδόσεις προς το τέλος της δεκαετίας),
• με Mirage 2000-5 και F-16 Block 30 σε υποστηρικτικό ρόλο στη μεταβατική περίοδο.

Στόχος δεν είναι απλώς ένας μεγάλος αριθμός αεροσκαφών, αλλά μια δομή δυνάμεων με:

• ομοιογένεια σε όπλα και αισθητήρες,
• κοινή επιχειρησιακή φιλοσοφία,
• πλήρη δικτυοκεντρική λειτουργία.

Τα F-35 θα λειτουργούν ως stealth «αισθητήρες» του συστήματος, τα Rafale ως πλατφόρμες πρώτου πλήγματος με όπλα όπως SCALP και Meteor, και τα Viper ως πολλαπλασιαστές ισχύος για SEAD, αναχαίτιση και κρούση. Αυτός ο συνδυασμός είναι ο πραγματικός «game changer» στην Ανατολική Μεσόγειο.

Η στρατηγική υπεροχή έναντι της Τουρκίας

Η τουρκική αεροπορία διατηρεί αριθμητικό πλεονέκτημα σε F-16, όμως υστερεί σε κρίσιμους τομείς:

• απουσία πρόσβασης στο πρόγραμμα F-35,
• περιορισμοί σε προηγμένα δυτικά όπλα όπως Meteor και SCALP,
• αβεβαιότητα ως προς την πλήρη και έγκαιρη ενσωμάτωση ραντάρ AESA σε μεγάλη κλίμακα.

Αντίθετα, η Ελλάδα, με 121 F-16 Viper, 24 Rafale και μελλοντικά F-35, διαμορφώνει ένα ποιοτικό πλεονέκτημα που δεν μετριέται μόνο σε αριθμούς, αλλά σε τεχνολογία, αισθητήρες, όπλα και δικτύωση.

Σε ένα επιτελικό σενάριο:

• τα F-35 ανοίγουν τον δρόμο, εντοπίζοντας στόχους και «ταΐζοντας» δεδομένα στο δίκτυο,
• τα Rafale εκτελούν αποστολές πρώτου πλήγματος και βαθιάς κρούσης,
• τα Viper αναλαμβάνουν αναχαίτιση, SEAD και κρούση ακριβείας.

Σε αυτό το πλαίσιο, η αναβάθμιση των F-16 Block 50 σε Viper δεν είναι πολυτέλεια, αλλά στρατηγική αναγκαιότητα, κρίσιμος κρίκος στη διατήρηση της αεροπορικής υπεροχής και της αποτρεπτικής ικανότητας της Πολεμικής Αεροπορίας.