Ο αντιαεροπορικός «θόλος» στην τελική ευθεία: Ραντάρ ELM-2084, David’s Sling, Barak MX και Spyder «χτίζουν» τη νέα αεράμυνα

*Του Κώστα Σαρικά

Ο αντιαεροπορικός «θόλος» made in Israel πάνω από την Ελλάδα μπαίνει πλέον στην τελική ευθεία. Η απόφαση ήδη έχει ληφθεί, όπως έχει αποκαλύψει το OnAlert.gr, και αφορά την απόκτηση των συστημάτων David’s Sling, Barak MX και Spyder All In One.

Τα όπλα θα «κουμπώσουν» πάνω σε ένα δίκτυο προηγμένων ραντάρ AESA ELM-2084 και στο εθνικό Κέντρο Διοίκησης και Ελέγχου ελληνικής υπογραφής, ώστε να αποτελέσουν τη ραχοκοκαλιά της νέας αντιαεροπορικής και αντιπυραυλικής ασπίδας της χώρας.

Το πρόγραμμα, με δημοσιονομικό αποτύπωμα άνω των 3 δισ. ευρώ για την περίοδο 2025-2036 και επιπλέον κονδύλια μετά το 2036, περνά στην τελική φάση διαπραγματεύσεων. Στόχος είναι μια διακρατική συμφωνία Ελλάδας–Ισραήλ που θα κλειδώσει όχι μόνο τις ποσότητες και τις διαμορφώσεις, αλλά και την ουσιαστική συμμετοχή της εγχώριας αμυντικής βιομηχανίας.

Το Στρατιωτικό Επιτελείο με τη σύμφωνη γνώμη της πολιτικής ηγεσίας κατέληξε και προχωρά τις διαπραγματεύσεις για τον ισραηλινό «θόλο», όχι μόνο λόγω των άριστων σχέσεων Αθήνας–Τελ Αβίβ. Τόσο τα οικονομοτεχνικά κριτήρια, η συμμετοχή της εγχώριας αμυντικής βιομηχανίας αλλά και οι δυνατότητες των συστημάτων αποτέλεσαν καθοριστικές παραμέτρους. Το συγκεκριμένο πακέτο έχει ήδη αποδείξει στην πράξη ότι μπορεί να αντιμετωπίσει ταυτόχρονα μαχητικά, UAV, πυραύλους cruise, βαλλιστικούς πυραύλους και ρουκέτες, σε περιβάλλον κορεσμού.

Πολυστρωματική αρχιτεκτονική έως τα 300 χιλιόμετρα

Το νέο ελληνικό σύστημα αεράμυνας δεν είναι ένα «μεγάλο όπλο» ή μια ακόμη συστοιχία πυραύλων. Είναι μια πολυστρωματική, δικτυοκεντρική αρχιτεκτονική, όπου κάθε σύστημα καλύπτει ένα κομμάτι επιχειρησιακών αναγκών.

• Spyder AiO: μικρής/χαμηλής μέσης εμβέλειας, πρώτη γραμμή σε Έβρο και νησιά, αντικαταστάτης των TOR-M1 και OSA-AK/AKM.
• Barak MX: μέσης/μεγάλης εμβέλειας, ασπίδα περιοχής έναντι μαχητικών, UAV και πυραύλων cruise,  διάδοχος των  HAWK.
• David’s Sling: μεσαίου-μακρού βεληνεκούς με έντονο αντιβαλλιστικό χαρακτήρα, «μακρύ δόρυ» μαζί με τους Patriot, στη θέση των S-300PMU-1.
• ELM-2084 MMR: τα «μάτια» του θόλου, 3D AESA ραντάρ πολλαπλής αποστολής με δυνατότητα ταυτόχρονης παρακολούθησης εκατοντάδων στόχων και αποκάλυψης βαλλιστικών απειλών.

Η φιλοσοφία είναι σαφής. Αφορά κάθε απειλή – από ένα μικρό UAV χαμηλής διατομής ραντάρ έως έναν τακτικό βαλλιστικό πύραυλο – η οποία μπορεί να εγκλωβίζεται και να αντιμετωπίζεται από το καταλληλότερο όπλο, ανεξάρτητα από το ποιος αισθητήρας έκανε πρώτος την ανίχνευση.

Ραντάρ AESA ELM-2084 MMR: τα «ψηφιακά μάτια» του θόλου

Κεντρικός πυλώνας του προγράμματος είναι η προμήθεια των ραντάρ ELM-2084 Multi Mission Radar (MMR). Πρόκειται για κινητά, πλήρως ψηφιακά 3D ραντάρ τεχνολογίας AESA (Active Electronically Scanned Array), τα οποία ήδη υπηρετούν στο Ισραήλ ως ραντάρ έγκαιρης προειδοποίησης και πυρός για τα συστήματα Iron Dome, David’s Sling και Barak.

Τα χαρακτηριστικά τους είναι αυτά που αναζητά διακαώς η ελληνική αεράμυνα:

• Πολλαπλή αποστολή: αεράμυνα, εντοπισμός βαλλιστικών απειλών, εντοπισμός εχθρικών βολών (weapon locating) και διόρθωση φίλιων πυρών.
• Υψηλή διακριτική ικανότητα: ικανότητα αποκάλυψης στόχων χαμηλού RCS (μικρή διατομή ραντάρ), όπως μικρά UAV ή πυραύλους cruise, σε μεγάλες αποστάσεις.
• Ταυτόχρονη παρακολούθηση στόχων: μέχρι και 1.200 εναέριοι στόχοι σε αποστάσεις έως 250-300 χλμ., με δυνατότητα εστίασης σε έως 200 «επικίνδυνους» στόχους όπλων σε μικρότερες αποστάσεις.
• Ευέλικτη λειτουργία: περιστρεφόμενη λειτουργία 360° για εναέρια επιτήρηση, ή λειτουργία τομεακής κάλυψης (sector mode) 120° για αυξημένη πυκνότητα ιχνών και καλύτερη αντιμετώπιση βαλλιστικών απειλών.

Στο ελληνικό πακέτο, οι απαιτήσεις προβλέπουν αποκάλυψη βαλλιστικών πυραύλων σε αποστάσεις άνω των 150 ναυτικών μιλίων (περισσότερα από 275 χλμ.), ενώ ταυτόχρονα τα ELM-2084 θα καλύπτουν και τις ανάγκες του Συστήματος Αεροπορικού Ελέγχου (ΣΑΕ) με κινητούς σταθμούς που αντικαθιστούν τα γηρασμένα MPDR-90E σε Θράκη και νησιά.

Η υψηλή κινητικότητα – ικανότητα ταχείας μετακίνησης και ανάπτυξης, ακόμη και αερομεταφορά με C-130 – επιτρέπει στα ραντάρ να αλλάζουν θέση, να αυξάνουν την επιβιωσιμότητά τους και να δημιουργούν μεταβαλλόμενες γεωμετρίες κάλυψης. Σε περιβάλλον κορεσμού ή προσβολής κρίσιμων υποδομών, αυτό μεταφράζεται σε διαρκή ικανότητα παροχής εναέριας εικόνας και δεδομένων πυρός.

David’s Sling: το «μακρύ δόρυ» της αντιβαλλιστικής άμυνας

Στην κορυφή της πυραμιδικής δομής του «θόλου» βρίσκεται το David’s Sling, η πιο σύγχρονη ισραηλινή λύση αεράμυνας με έντονο αντιβαλλιστικό χαρακτήρα. Αναπτύχθηκε από τη Rafael σε συνεργασία με τη Raytheon, χρησιμοποιεί τον πύραυλο Stunner και έχει σχεδιαστεί για να αντιμετωπίζει:

• μαχητικά αεροσκάφη,
• UAV και UCAV,
• τακτικούς βαλλιστικούς πυραύλους,
• πυραύλους cruise και ρουκέτες μέσου-μακρού βεληνεκούς.

Στην ελληνική περίπτωση προβλέπονται δύο πυροβολαρχίες, καθεμία με:

• τέσσερις εκτοξευτές (12 κελιά Stunner ο καθένας – 48 βλήματα ανά πυροβολαρχία),
• ραντάρ ELM-2084 MMR,
• Κέντρο Διαχείρισης Μάχης Golden Almond της Elbit (Elisra).

Τεχνικά, ο πύραυλος Stunner χαρακτηρίζεται:

• δύο σταδίων, τριπλού παλμού στερεού καυσίμου,
• με ταχύτητα έως Mach 7,5,
• ικανός για αναχαίτιση σε αποστάσεις 40 έως 300 χλμ. και ύψη έως περίπου 15 χλμ.,
• με σύνθετο αισθητήρα (ενεργό ραντάρ + IR) και λογική hit-to-kill.

Στο ελληνικό δόγμα, το David’s Sling θα αποτελέσει την ανώτερη στρώση της αντιαεροπορικής και αντιβαλλιστικής άμυνας, δίπλα στους Patriot. Θα αναλάβει την εξουδετέρωση απειλών πολύ πριν αυτές προσεγγίσουν κρίσιμες υποδομές, αστικά κέντρα και συγκεντρώσεις δυνάμεων. Αντικαθιστώντας ουσιαστικά τις δύο συστοιχίες S-300PMU-1, θα προσφέρει:

• μεγαλύτερη εμβέλεια εμπλοκής,
• υψηλότερη ταχύτητα προσβολής,
• πολύ ανώτερο επίπεδο διασύνδεσης με τα υπόλοιπα συστήματα και το εθνικό C2.

Η εμπειρία του Ισραήλ από πραγματικά πεδία επιχειρήσεων, όπου το David’s Sling έχει ήδη δοκιμαστεί έναντι πυραυλικών απειλών, δίνει στο πρόγραμμα επιπλέον βαρύτητα καθώς η Ελλάδα δεν αγοράζει ένα «χαρτί προοπτικών», αλλά ένα σύστημα με μετρήσιμα ποσοστά επιτυχίας σε πραγματικές αναχαιτίσεις.

Barak MX: ασπίδα μέσης εμβέλειας για ουρανό και θάλασσα

Η δεύτερη στρώση του «θόλου» θα στηριχθεί στο Barak MX της Israel Aerospace Industries (IAI). Πρόκειται για ένα πλήρως δικτυοκεντρικό σύστημα αντιαεροπορικής και αντιπυραυλικής άμυνας, σχεδιασμένο να αντιμετωπίζει:

• μαχητικά αεροσκάφη,
• ελικόπτερα,
• UAV,
• πυραύλους cruise,
• πυραύλους επιφανείας-επιφανείας και ορισμένες βαλλιστικές απειλές.

Κάθε πυροβολαρχία Barak MX τυπικής διαμόρφωσης περιλαμβάνει:

• τρεις εκτοξευτές με οκτώ θέσεις εκτόξευσης ο καθένας (24 βλήματα ανά πυροβολαρχία),
• ραντάρ ELM-2084 MMR,
• Κέντρο Διαχείρισης Μάχης (BMC).

Η οικογένεια βλημάτων Barak προσφέρει τρεις εκδόσεις:

• Barak MR – έως 35 χλμ., ύψος αναχαίτισης ~20 χλμ.
• Barak LR – έως 70 χλμ., ύψος ~20 χλμ.
• Barak ER – έως 150 χλμ., ύψος 30+ χλμ., με booster για αυξημένη ταχύτητα και εμβέλεια.

Με δυνατότητα 360° κάλυψης, vertical launch και υψηλή ευελιξία, το Barak MX έρχεται να αντικαταστήσει τις επτά πυροβολαρχίες Improved HAWK PHASE III της ΠΑ σε Αττική και Θεσσαλονίκη, αναλαμβάνοντας την αεράμυνα περιοχής έναντι κάθε απειλής – από μαχητικά μέχρι χαμηλά ιπτάμενους πυραύλους cruise.

Επιπλέον, η κοινή «γλώσσα» με τις φρεγάτες FDI HN, που φέρουν ναυτική έκδοση του συστήματος, ανοίγει τον δρόμο για μια ενιαία, διακλαδική ομπρέλα Barak ξηράς–θάλασσας, όπου τα πλοία μπορούν να μοιράζονται δεδομένα και να συμπληρώνουν τις χερσαίες συστοιχίες.

Spyder All In One: η «αστραπιαία» πρώτη γραμμή

Στη βάση της πολυστρωματικής άμυνας, σε ρόλο πρώτης γραμμής, τοποθετείται το Spyder All In One (AiO) της Rafael, σε συνεργασία με την IAI. Το ελληνικό RFI προβλέπει:

• 10 πυροβολαρχίες Spyder AiO,
• κάθε πυροβολαρχία με τρεις αυτοκινούμενους εκτοξευτές-μονάδες πυρός (σύνολο 30 μονάδες),
• βλήματα Python-5 SR, I-Derby SR και I-Derby ER με μέγιστο βεληνεκές  15, 20 και 40 χλμ. αντίστοιχα.

Οι παλαιοί ρωσικής προέλευσης TOR-M1 και OSA-AK/AKM – 21 και 38 συστήματα αντίστοιχα – αποχωρούν σταδιακά από το προσκήνιο. Στη θέση τους, οι αυτοκινούμενες μονάδες Spyder AiO θα αναπτυχθούν σε Θράκη και νησιά, προσφέροντας:

• υψηλή κινητικότητα και δυνατότητα «χτύπα και φύγε»,
• 360° κάλυψη,
• πολύ γρήγορο χρόνο αντίδρασης απέναντι σε αιφνιδιαστικά χαμηλά ίχνη: drones, helos, επιθετικά αεροσκάφη.

Η οικογένεια Spyder συνολικά – από τις εκδόσεις SR έως LR – μπορεί να καλύψει εμβέλειες έως και 80 χλμ., με ταχύτητες βλημάτων που φτάνουν τα Mach 4 και ύψη αναχαίτισης έως 16 χλμ., ανάλογα με τον τύπο. Στην ελληνική διαμόρφωση AiO, δίνεται έμφαση στις ταχείες εμπλοκές σε μικρές και μέσες αποστάσεις, σε ένα περιβάλλον με πυκνή γεωγραφία (νησιά, βουνά, φαράγγια) και σύνθετες απειλές.

Οι πύραυλοι Python-5 και Derby/I-Derby συνδυάζουν αισθητήρες IR/EO και ενεργό ραντάρ, δυνατότητα fire-and-forget, εμπλοκή σε όλες τις καιρικές συνθήκες και εξαιρετική ικανότητα αντιμετώπισης ελιγμών στόχων σε μικρούς χρόνους προειδοποίησης.

Το νέο δίκτυο ραντάρ που βλέπει πέρα από το FIR Αθηνών

Τα ραντάρ ELM-2084 δεν είναι απλώς «εξαρτήματα» των David’s Sling και Barak MX. Αποτελούν τον κορμό για τον εκσυγχρονισμό του Συστήματος Αεροπορικού Ελέγχου και τη δημιουργία ενός πλέγματος αισθητήρων που θα βλέπει μακριά, πέρα από τα όρια του FIR Αθηνών.

Σε στατική ανάπτυξη και με συνδυασμό σταθερών και κινητών σταθμών, τα ELM-2084:

• δημιουργούν ένα ενιαίο εθνικό εναέριο εικόνα (Recognised Air Picture),
• καλύπτουν κρίσιμους τομείς σε Θράκη, νησιά Ανατολικού Αιγαίου, Δωδεκάνησα, Κρήτη και Ανατολική Μεσόγειο,
• επιτρέπουν έγκαιρη προειδοποίηση για χαμηλά ίχνη, πτήσεις stand-off όπλων και εκτοξεύσεις βαλλιστικών πυραύλων σε αποστάσεις που ξεπερνούν τα 150 ναυτικά μίλια.

Η πλήρης δικτυοκεντρική διασύνδεση με τα ραντάρ της ΠΑ, τα ιπτάμενα ραντάρ EMB-145H, τα μαχητικά, τις φρεγάτες και τα επίγεια συστήματα αεράμυνας δημιουργεί ένα πλέγμα πολλαπλών αισθητήρων (sensor fusion), όπου η πληροφορία κυκλοφορεί σε πραγματικό χρόνο και όχι κατά «στρώματα» και «Κλάδους».

Κέντρο Διοίκησης & Ελέγχου: η ελληνική «καρδιά» του συστήματος

Κρίσιμο προαπαιτούμενο που θέτουν οι Ελληνικές Ένοπλες Δυνάμεις είναι το Κέντρο Διοίκησης & Ελέγχου (C2) του «θόλου» να κατασκευαστεί από ελληνική εταιρεία. Και αυτό δεν είναι μια απλή «πολιτική» πρόβλεψη, αλλά θέμα κυριαρχίας και ασφάλειας.

Η ισραηλινή λύση MIC4AD της Rafael – ένα ολοκληρωμένο C4I για αντιαεροπορικές και αντιπυραυλικές επιχειρήσεις – θα αποτελεί τον πυρήνα της φιλοσοφίας. Όμως η υλοποίηση του εθνικού κέντρου θα πρέπει:

• να ενσωματώνει τα ισραηλινά συστήματα,
• να «κουμπώνει» πάνω στο υπάρχον Εθνικό Κέντρο Επιχειρήσεων και τα επιχειρησιακά κέντρα Στρατού Ξηράς, ΠΑ και ΠΝ,
• να είναι ανοικτής αρχιτεκτονικής, με δυνατότητα μελλοντικής προσθήκης νέων αισθητήρων και όπλων,
• να εξασφαλίζει εθνικό έλεγχο στον πηγαίο κώδικα, τα πρωτόκολλα και τη διαχείριση δεδομένων.

Μέσα από αυτό το Κέντρο Διοίκησης & Ελέγχου θα υλοποιείται στην πράξη:

• η δημιουργία της Εθνικής Εναέριας Εικόνας,
• η ταξινόμηση και αξιολόγηση απειλών (threat evaluation),
• η κατανομή όπλων και αποστολών βολής (weapon assignment),
• ο συντονισμός μεταξύ Patriot, David’s Sling, Barak, Spyder, Patriot, αλλά και των μαχητικών και των πλοίων.

Ουσιαστικά, εκεί θα λαμβάνεται η απόφαση ποιος θα ρίξει, πού, πότε και με ποιο όπλο, σε ένα περιβάλλον όπου δεκάδες απειλές μπορεί να διασχίζουν ταυτόχρονα τον ελληνικό εναέριο χώρο.

Δικτυοκεντρικός «θόλος»: από τον αισθητήρα στο όπλο σε πραγματικό χρόνο

Ο σχεδιασμός του ελληνικού «θόλου» είναι καθαρά δικτυοκεντρικός. Τα συστήματα δεν θα λειτουργούν ως απομονωμένες πυροβολαρχίες, αλλά ως κόμβοι ενός ενιαίου δικτύου C4I.

Έτσι:

• Ένα ίχνος που θα εντοπίζεται από ραντάρ ELM-2084 στη Θράκη μπορεί να αναχαιτίζεται από Barak MX στην Αττική, εφόσον αυτό είναι επιχειρησιακά βέλτιστο.
• Δεδομένα εγκλωβισμού στόχου από φρεγάτα FDI στο Κεντρικό Αιγαίο μπορούν να τροφοδοτήσουν Spyder ή Patriot στην ξηρά.
• Τα μαχητικά Rafale, F-16V και τα μελλοντικά F-35 θα εντάσσονται στο ίδιο δίκτυο, λαμβάνοντας εικόνα τακτικής κατάστασης και μεταδίδοντας δικές τους ανιχνεύσεις.

Η λογική είναι ότι ο καλύτερα τοποθετημένος εκτοξευτής – και όχι απλώς το κοντινότερο σύστημα – θα αναλαμβάνει την εμπλοκή, με βάση κανόνες εμπλοκής που θα καθορίζει το ΓΕΕΘΑ. Αυτό αυξάνει την αποδοτικότητα των πολύτιμων πυραύλων, μειώνει τον κίνδυνο διπλών εμπλοκών και πολλαπλασιάζει την επιβιωσιμότητα, αφού ο αντίπαλος δεν μπορεί να γνωρίζει ποιο σύστημα τον στοχοποιεί.

Συμμετοχή εγχώριας βιομηχανίας από το software μέχρι τη συντήρηση

Η διευρυμένη συμμετοχή της ελληνικής αμυντικής βιομηχανίας είναι κομβικό στοιχείο της συμφωνίας. Δεν αφορά μόνο offset ή συναρμολόγηση, αλλά πραγματική μεταφορά τεχνογνωσίας και ικανότητα υποστήριξης.

Πρακτικά, η ελληνική συμμετοχή μπορεί να περιλαμβάνει:

• Ανάπτυξη του εθνικού C2/C4I και των εφαρμογών διαχείρισης δεδομένων.
• Ενσωμάτωση των ισραηλινών συστημάτων στα υπάρχοντα δίκτυα επικοινωνιών των ΕΔ.
• Συμμετοχή σε εργασίες συντήρησης επιπέδου depot για ραντάρ και εκτοξευτές.
• Συμπαραγωγή επιμέρους υποσυστημάτων, καλωδιώσεων, shelters, σταθμών ελέγχου και ειδικών οχημάτων.
• Εκπαίδευση προσωπικού σε cyber security, καθώς η ψηφιακή θωράκιση του δικτύου είναι εξίσου κρίσιμη με τη φυσική προστασία.

Παράλληλα, η δεκαετής τουλάχιστον σύμβαση Εν-Συνεχεία Υποστήριξης (FOS) θα πρέπει να κατοχυρωθεί από την αρχή, ώστε ο «θόλος» να μη μετατραπεί σε μια ακόμη πανάκριβη επένδυση που δυσκολεύεται να διατηρηθεί επιχειρησιακά.

Τι αλλάζει για την ελληνική αεράμυνα

Με την υλοποίηση του προγράμματος, το τοπίο στην ελληνική αεράμυνα αλλάζει ριζικά:

• Απομάκρυνση ρωσικών συστημάτων (TOR-M1, OSA, S-300) και αντικατάστασή τους από δυτικά/ισραηλινά με σαφώς μεγαλύτερη διαλειτουργικότητα με ΝΑΤΟ.
• Ενοποίηση της αντιαεροπορικής άμυνας Στρατού Ξηράς και ΠΑ κάτω από ένα κοινό, δικτυοκεντρικό C2.
• Ανάδειξη του χώρου-χρόνου ως κρίσιμου παράγοντα: οι απειλές θα αντιμετωπίζονται πολύ πιο μακριά και πολύ πιο νωρίς από ό,τι σήμερα.
• Διακλαδικότητα με τα μαχητικά και τα πλοία του Στόλου, τα οποία θα λειτουργούν ως οργανικά στοιχεία του θόλου και όχι ως «παράλληλες δυνάμεις».

Σε επίπεδο αποτροπής, ο «αντιαεροπορικός θόλος made in Israel» στέλνει σαφές μήνυμα ότι η Ελλάδα επενδύει σε μια σύγχρονη, πολυστρωματική και δικτυοκεντρική αρχιτεκτονική, η οποία μπορεί να αντέξει κορεσμό και σύνθετες επιθέσεις, προστατεύοντας όχι μόνο στρατιωτικούς στόχους, αλλά και την καρδιά της χώρας, τις πόλεις, τις κρίσιμες υποδομές και κυρίως  τα νησιά.

Το επόμενο διάστημα, καθώς οι διακρατικές διαπραγματεύσεις με το Ισραήλ μπαίνουν στην τελική ευθεία, θα κριθούν οι λεπτομέρειες που αφορούν ποσότητες, χρονοδιαγράμματα, βιομηχανική συμμετοχή και FOS.