Με αφορμή την πρόσφατη έκδοση του βιβλίου «Αραβική Άνοιξη – Μέση Ανατολή και Βόρεια Αφρική», το Al Jazeera φιλοξένησε συνέντευξη του γεωστρατηγικού αναλυτή Βασίλη Γιαννακόπουλου. Το αραβόγλωσσο άρθρο περιελάμβανε αφενός μια σύντομη περιγραφή των κεφαλαίων του βιβλίου, αφετέρου τις ερωτήσεις-απαντήσεις που ακολουθούν και οι οποίες αφορούν την παρούσα κατάσταση στην περιοχή, τις σχέσεις των Αράβων με τους εξωτερικούς δρώντες και τα πιθανά σενάρια για τη Συρία.
Σε ποιες χώρες έχετε περιοδεύσει προκειμένου να γράψετε το βιβλίο;
Ως γεωστρατηγικός αναλυτής σε θέματα Μέσης Ανατολής του ΓΕΕΘΑ (2000-2009), είχα την ευκαιρία να επισκεφθώ αρκετές φορές τις χώρες της περιοχής, όπως την Αίγυπτο, την Ιορδανία, τη Λιβύη, την Τυνησία, τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, τα παλαιστινιακά εδάφη, το Ισραήλ και την Τουρκία.
Τι εμπειρίες έχετε από τον Αραβικό κόσμο;
Στη διάρκεια των επισκέψεων που προανέφερα, είχα την ευκαιρία να συζητήσω, να αναλύσω και να εκτιμήσω τις μείζονες περιφερειακές προκλήσεις με Άραβες στρατιωτικούς, διπλωμάτες και αναλυτές. Επιπρόσθετα, ανάλογες εμπειρίες αποκόμισα με επισκέψεις σε διάφορες χώρες της Ευρώπης αλλά και τις Ηνωμένες Πολιτείες. Κατ’ αυτόν τον τρόπο, απέκτησα μια σφαιρική γνώση για τα τεκταινόμενα στην περιοχή.
Περιμένατε καθόλου να γίνει τέτοιο γεγονός στον Αραβικό κόσμο;
Προσωπικά, μέχρι το Δεκέμβριο του 2010, δεν ανέμενα ανατροπή των καθεστώτων από ένα ντόμινο λαϊκών εξεγέρσεων. Εκτιμούσα ότι κάποιοι Άραβες ηγέτες, λόγω της μεγάλης τους ηλικίας και των προβλημάτων υγείας που αντιμετώπιζαν, θα μπορούσαν να ανατραπούν από τις ένοπλες δυνάμεις. Πίστευα ότι κάποια πιθανά πραξικοπήματα, ίσως και με εξωτερική παρέμβαση, θα είχαν ως στόχο να παραδώσουν την εξουσία σε συγκεκριμένα πρόσωπα, τα οποία θα συνέχιζαν να ασκούν φιλοδυτική πολιτική. Πριν την Αραβική Άνοιξη, η πρόθεση του αραβικού λαού για ανατροπή των αυταρχικών καθεστώτων ήταν δεδομένη, κυρίως λόγω του δημοκρατικού ελλείμματος, της ανεργίας και της διαφθοράς. Ωστόσο, τα Social Networks, η κινητή τηλεφωνία, η συνεχής ενημέρωση από το Al Jazeera που ήταν κοντά στα γεγονότα, καθώς και η γρήγορη πτώση του Ben Ali, λειτούργησαν καταλυτικά στη βούληση των Αράβων πολιτών για εξέγερση.
Πως βλέπει η Δύση – Ευρώπη και Αμερική- την Αραβική Άνοιξη ;
Πέρα από τον αρχικό αιφνιδιασμό που προκάλεσε η έναρξη της Αραβικής Άνοιξης, επικράτησε και έντονος προβληματισμός για το διάδοχο status, που αναμενόταν να επηρεάσει τις σχέσεις των αραβικών χωρών με τους μέχρι τότε εξωτερικούς δρώντες. Η Ουάσιγκτον, το Τελ Αβίβ, οι Βρυξέλες και η Μόσχα ανησυχούσαν ιδιαίτερα για τη μετά την Αραβική Άνοιξη εποχή. Θα διατηρούσαν και μέχρι ποιο βαθμό την επιρροή τους; Ποιοι θα αναλάμβαναν την εξουσία στις αραβικές χώρες, μετά την εκθρόνιση των αυταρχικών καθεστώτων; Ποιες θα ήταν οι προθέσεις τους; Ποιες θα ήταν οι επιπτώσεις για την ενεργειακή ασφάλεια; Αναδύονταν νέες απειλές και ποιες ήταν αυτές;
Πως θα επηρεάσει η Αραβική Άνοιξη τις σχέσεις Αράβων με το Ισραήλ; την Ευρώπη; την Αμερική;
Το Ισραήλ ανησυχεί σοβαρά για τη συνεχώς επιδεινούμενη περιφερειακή κατάσταση ασφάλειας, καθότι δημιουργούνται προϋποθέσεις που οδηγούν σε δυσοίωνες μελλοντικές εξελίξεις. Οι συμφωνίες ειρήνης με την Ιορδανία και ειδικά με την Αίγυπτο δεν θεωρούνται πλέον δεδομένες, καθώς η Μουσουλμανική Αδελφότητα νομιμοποιήθηκε και εξελίσσεται σε μια ισχυρή πολιτική δύναμη. Η Αραβική Άνοιξη προκάλεσε και την αλλαγή πλεύσης των Παλαιστίνιων. Ο επικεφαλής του πολιτικού γραφείου της Hamas, Khaled Meshal, αντιλαμβανόμενος ότι με τα όσα συμβαίνουν στη Συρία θα βρισκόταν στη «λάθος πλευρά», αποφάσισε να εγκαταλείψει την έδρα του στη Δαμασκό και να τη μεταφέρει στο Κάιρο. Ουσιαστικά, η Αραβική Άνοιξη προκάλεσε την απόσχιση της Hamas από το σιιτικό άξονα. Επομένως, έχουν αλλάξει και τα δεδομένα του παλαιστινιακού προβλήματος και αυτό θεωρώ ότι είναι μια θετική εξέλιξη.
Μέχρι τις αρχές του 2011, η ΕΕ διατηρούσε σχέσεις συνεργασίας κυρίως με τα αραβικά καθεστώτα της Βόρειας Αφρικής και της Ανατολικής Μεσογείου, προκειμένου να εξασφαλίζει τη μεταφορά των αναγκαίων ποσοτήτων υδρογονανθράκων από τον Περσικό Κόλπο, να αντιμετωπίζει την εξάπλωση των φανατικών μουσουλμάνων προς τη γηραιά ήπειρο, και να αναχαιτίζει στο βαθμό του δυνατού τα μαζικά ρεύματα των παράνομων μεταναστών. Για να πετύχει αυτούς τους τρεις στόχους, υπέγραψε μια σειρά διμερών συμφωνιών με τις αραβικές χώρες, που αποσκοπούσαν κυρίως στη σταθερότητα της μεσογειακής ζώνης και η οποία θα επιτυγχανόταν μέσα από μια σειρά πολιτικο-οικονομικών μεταρρυθμίσεων. Οι Άραβες μονάρχες δεν προώθησαν αυτές τις μεταρρυθμίσεις, ίσως και λόγω της ανοχής των Ευρωπαίων ως προς την τήρηση των όρων. Η δεινή οικονομική κατάσταση, που η ίδια η ΕΕ αντιμετωπίζει, δεν αφήνει σημαντικά περιθώρια διάθεσης μεγαλύτερων κεφαλαίων. Επιπρόσθετα, είναι αμφίβολο αν οι αραβικές χώρες, των οποίων τη διακυβέρνηση αναλαμβάνουν πλέον ισλαμικά πολιτικά κόμματα, είναι πρόθυμες να συνεργασθούν και να αποδεχθούν την ευρωπαϊκή παρεμβατικότητα στα εσωτερικά τους θέματα.
Στη διάρκεια του 2011, όταν οι ΗΠΑ αντιλήφθηκαν ότι δεν θα μπορούσαν να αποτρέψουν την εκθρόνιση των φιλοδυτικών καθεστώτων, αποφάσισαν να τηρήσουν μια στάση υπέρ του δικαιώματος των Αράβων πολιτών για δημοκρατία. Αυτό συνέβη διότι έπρεπε να δημιουργήσουν τουλάχιστον τις κατάλληλες προϋποθέσεις, που μελλοντικά θα τις επέτρεπαν να συνάψουν και πάλι σχέσεις συνεργασίας. Τα προβλήματα της αμερικανικής εξωτερικής πολιτικής δεν περιορίσθηκαν μόνο στις αραβικές χώρες της Μεσογείου, όπου τη μείζονα πρόκληση συνιστά η άνοδος στην εξουσία των Αδελφών Μουσουλμάνων. Μετά την απόσυρση των δυνάμεών τους από το Ιράκ, θα έπρεπε να επικεντρωθούν τουλάχιστον στην προστασία του σημαντικού στρατηγικού τους εταίρου. Δηλαδή, τη Σαουδική Αραβία και τις υπόλοιπες πετρελαιοπαραγωγές χώρες της αραβικής χερσονήσου, συμπεριλαμβανομένης της απρόσκοπτης λειτουργίας των στενών του Hormuz. Επίσης, θα πρέπει να τονισθεί ότι στην παρούσα φάση η Τουρκία θεωρείται «πιο σημαντική σύμμαχος για τις ΗΠΑ, σε σχέση με την ψυχροπολεμική περίοδο», λόγω των νέων προκλήσεων που αναδύονται στην ευρύτερη περιοχή της Μέσης Ανατολής, της Κεντρικής Ασίας και της Ανατολικής Μεσογείου.
Πως βλέπετε να καταλήξει το ζήτημα στη Συρία;
Πιστεύω ότι η τύχη του αλαουιτικού καθεστώτος θα κριθεί από τις προθέσεις των εξωτερικών δρώντων (ΗΠΑ, Ρωσία, Ιράν και Αραβικός Σύνδεσμος). Η πιθανότητα εθνικού διαλόγου είναι σχεδόν μηδενική. Λαμβάνοντας υπόψη την παρούσα μη αναστρέψιμη κατάσταση, θα μπορούσαμε να καταλήξουμε σε τρία πιθανά σενάρια:
Τη διεξαγωγή μιας παρατεταμένης συγκρουσιακής κατάστασης θρησκευτικού χαρακτήρα εντός της Συρίας, με συνέπεια τον πολλαπλασιασμό των ανθρώπινων απωλειών, τη δημιουργία μαζικών προσφυγικών ρευμάτων και την επιδείνωση της περιφερειακής κατάστασης ασφάλειας.
Την τυχαία ή προσχεδιασμένη έναρξη εχθροπραξιών (π.χ. Συρίας-Τουρκίας ή Συρίας-Ισραήλ ή Hezbollah-Ισραήλ), με αποτέλεσμα την επέκταση της συγκρουσιακής κατάστασης σε περιφερειακό επίπεδο.
Τη λήψη απόφασης διχοτόμησης της Συρίας (πιθανόν παρασκηνιακά) από τους εξωτερικούς δρώντες, οι οποίοι στη συνέχεια θα ασκήσουν πιέσεις προκειμένου οι αντιμαχόμενες πλευρές να την αποδεχθούν. Έτσι, το αλαουιτικό καθεστώς θα επιβιώσει, οι σουννίτες και οι Κούρδοι θα δημιουργήσουν τη δική τους κρατική οντότητα, οι ανθρώπινες απώλειες θα μειωθούν, οι πρόσφυγες θα επιστρέψουν στις εστίες τους, η περιφερειακή κατάσταση ασφάλειας θα βελτιωθεί, ενώ οι εξωτερικοί δρώντες θα διατηρήσουν τους στρατηγικούς τους εταίρους.