Γράφει ο
Ευάγγελος Διαμαντόπουλος
MA Middle East Studies
Η διαχείριση του εισερχόμενων οικονομικών μεταναστών στην Ευρώπη είναι ένα από τα φλέγοντα ζητήματα που αφορούν την Ένωση. Δυστυχώς ο δημόσιος διάλογος επί του θέματος αλλά και οι σχετικές πολιτικές και ακαδημαϊκές προτάσεις συχνά κυριαρχούνται από ακραίες θέσεις. Πράγματι, οι μη ρεαλιστικές και λαϊκίστικες ιδέες που καλούν σε απόλυτο κλείσιμο ή άνοιγμα των συνόρων έχουν κερδίσει σημαντικό έδαφος. Η Ευρωπαϊκή Ένωση προσπαθεί τις τελευταίες δεκαετίες να ελέγξει και να ρυθμίσει τις μεταναστευτικές ροές προς τα εδάφη της χωρίς όμως να έχει καταλήξει ακόμα σε μια κοινή, βιώσιμη και πραγματιστική λύση που θα είναι επικερδής για όλους. Η προσωρινή κυκλική μετανάστευση εργατικού δυναμικού θα μπορούσε να γίνει μία τέτοια λύση.
Ένα αποτελεσματικό σχέδιο διαχείρισης της μετανάστευσης θα πρέπει να είναι εφικτό και να βασίζεται στον πραγματισμό προς αποφυγή ουτοπικών προτάσεων και “μαγικών” λύσεων είτε αυτές καλούν στην εξαφάνιση των μεταναστών είτε στην κατάργηση των εξωτερικών συνόρων της ΕΕ. Από την μία μεριά, τα κράτη-μέλη έχουν συγκεκριμένα σύνορα τα οποία δικαίως και απόλυτα λογικά θέλουν να διαχειρίζονται. Από την άλλη, κάθε προσπάθεια για οριστικό κλείδωμα των συνόρων, ειδικά των θαλάσσιων, απέναντι σε απελπισμένους ανθρώπους που θα έκαναν τα πάντα για να τα περάσουν έχει μεγάλο οικονομικό και ηθικό κόστος ενώ παράγει μη ικανοποιητικά αποτελέσματα. Εξάλλου σε έναν παγκοσμιοποιημένο κόσμο κάθε προσπάθεια απομονωτισμού από ένα κράτος ή μια περιοχή οδηγεί σε αποτυχία.
Τί είναι όμως η προτεινόμενη προσωρινή κυκλική μετανάστευση εργατικού δυναμικού τρίτων χωρών προς την Ευρώπη; Η διαδικασία είναι προσωρινή ώστε η παραμονή του ενδιαφερόμενου μετανάστη στην ΕΕ να έχει συγκεκριμένο χρονικό όριο. Είναι κυκλική ώστε να διασφαλίζεται η συνέχεια του προγράμματος αφού ο ίδιος μετανάστης θα μπορεί να κάνει αίτηση για την ίδια ή άλλη θέση εργασίας μετά τη λήξη του συμβολαίου του ωθώντας τον να μην ρισκάρει να μείνει παράνομα στη χώρα υποδοχής μετά το τέλος της σύμβασής του, αλλά προωθείται έτσι και ο έλεγχος της διαδικασίας αφού θα δημιουργείται ένα ιστορικό του εργαζόμενου. Το χρονικό διάστημα που ένας μετανάστης θα εργάζεται σε μία Ευρωπαϊκή χώρα πρέπει να συναποφασίζεται από το κράτος υποδοχής, το κράτος καταγωγής και τον ίδιο τον ενδιαφερόμενο. Μία νέα κεντρική Ευρωπαϊκή υπηρεσία με υποκαταστήματα στις γειτονικές χώρες της Αφρικής και της Ασίας θα χρειαστεί ώστε να διαχειρίζεται την όλη διαδικασία “παντρεύοντας” τα συμφέροντα των εμπλεκόμενων μερών.
Η υπηρεσία αυτή θα επιφορτιζόταν μεταξύ άλλων με τη συλλογή και ανάρτηση επαγγελματικών ευκαιριών στην ΕΕ, τις συνθήκες εργασίας, το επαγγελματικό και νομικό προφιλ των αιτούντων εργασία, την αποφυγή αθέμιτου ανταγωνισμού προς τους κατοίκους της Ευρωπαϊκής χώρας υποδοχής, τη μελέτη της προσφοράς και της ζήτησης, τη διατήρηση ιστορικού σχετικού με παρατυπίες συγκεκριμένων εργοδοτών ή εργαζομένων κ.α. Το οικονομικό κόστος μιας τέτοιας υπηρεσίας για την ΕΕ θα ήταν ιδιαίτερα χαμηλό σε σχέση με τα κονδύλια που διατίθενται για τη διαχείριση και τον έλεγχο της μετανάστευσης. Ο μεγάλος εχθρός της αποτελεσματικότητας του όλου εγχειρήματος και εκεί που θα χρειαζόταν να δοθεί ιδιαίτερη προσοχή θα ήταν η γραφειοκρατία.
Η προσωρινή κυκλική μετανάστευση για εργασία στην ΕΕ θα πρόσφερε κέρδη σε όλα τα εμπλεκόμενα μέρη (win-win). Ο φόβος θα μειωνόταν στις Ευρωπαϊκές χώρες υποδοχής για την ανεξέλεγκτη μετανάστευση που κατηγορείται για αύξηση της εγκληματικότητας, αλλοίωση της τοπικής πολιτιστικής παράδοσης, μαύρη εργασία κ.α. Τα κράτη-μέλη θα είχαν όλες τις απαραίτητες πληροφορίες σχετικά με το “ποιός πάει πού να κάνει τί και για πόσο διάστημα” νιώθοντας και πραγματικά όντας ασφαλέστερα. Η αγορά εργασίας των χωρών της ΕΕ δεν θα αισθάνονταν την πίεση της παράνομης μετανάστευσης αφού όποιος ερχόταν θα κάλυπτε προσωρινά ένα συγκεκριμένο κενό ενώ θα πλήρωνε κανονικά και τις προβλεπόμενες εισφορές του βοηθώντας και στην ανάπτυξη των σχετικών δομών.
Τα κράτη καταγωγής των μεταναστών αλλά και οι ίδιοι οι μετανάστες θα ωφελούνταν επίσης από μία τέτοια συμφωνία. Τα εμβάσματα των ανθρώπων που δουλεύουν στο εξωτερικό είναι μια ανάσα για τις δοκιμαζόμενες οικονομίες των αναπτυσσόμενων χωρών. Ακόμα, η απόκτηση επιπλέον δεξιοτήτων από τη θητεία τους στην Ευρώπη προσφέρει πλεονεκτήματα τόσο στον εργαζόμενο μετανάστη όσο και στη χώρα του που μπορεί να εκμεταλλευτεί τις νέες του δεξιότητες μετά τον επαναπατρισμό του (brain gain). Αν λάβουμε υπόψη μας πως στα περισσότερα αναπτυσσόμενα κράτη τα ποσοστά ανεργίας είναι ιδιαίτερα υψηλά στους πτυχιούχους νέους και τις γυναίκες, το κέρδος είναι διπλό για αυτά τα κράτη αφού μειώνουν αυτούς τους δείκτες ενώ οι εργάτες τους επιστρέφουν σε ηλικίες εργασίας με νέες γνώσεις και τεχνικές.
Για να έχουν όμως επιτυχία οι παραπάνω προτεινόμενες πολιτικές υπάρχουν κάποιες προϋποθέσεις. Η ΕΕ πρέπει να καταφέρει να συμφωνήσει σε μία κοινή μακρόπνοη στρατηγική επί του θέματος που να εκφράζει όλα τα μέλη της καθώς προς το παρόν κυριαρχούν οι εθνικές πολιτικές και οι διμερείς συμφωνίες (π.χ. Ελλάδα – Αίγυπτος για εποχικούς εργάτες σε ψαράδικα). Οι έλεγχοι των συνόρων και οι επαναπατρισμοί παράνομων μεταναστών πρέπει να συνεχιστούν εντατικά ώστε να ωθήσουν τους μετανάστες να προτιμούν τη νόμιμη διαδικασία που περιγράφηκε παραπάνω αντί για το επικίνδυνο και ακριβό ταξίδι μέσω των παράνομων διακινητών.
Αναγνωρίζοντας βέβαια πως καμία υλοποιήσιμη λύση επί του θέματος δεν είναι τέλεια, το ίδιο ισχύει και για την πρόταση για προσωρινή κυκλική μετανάστευση που θα πρέπει να συζητηθεί προς βελτίωσή της. Αυτή η μέθοδος συνδυάζει ωστόσο κέρδη για όλα τα εμπλεκόμενα μέρη, αν και όχι ισόποσα, ενώ είναι συγχρόνως ρεαλιστική και εφαρμόσιμη προσφέροντας χειροπιαστές λύσεις την ώρα που στη γενικότερη συζήτηση για το μεταναστευτικό επικρατούν ευχολόγια και ιδεολογικά χρωματισμένα συνθήματα.