Εικοσιπέντε χρόνια μετά το πυρηνικό ατύχημα του Τσερνομπίλ και σχεδόν δύο μήνες από την πυρηνική κρίση στη Φουκουσίμα, επανήλθε με δραματικό τρόπο στην επικαιρότητα και παραμένει η διαπίστωση ότι καμιά τεχνολογία δεν μπορεί να εγγυηθεί την ασφάλεια οποιουδήποτε πυρηνικού εργοστασίου.
Σύσσωμη η Ευρώπη βίωσε τον τρόμο της ραδιενέργειας στις 26 Απριλίου του 1986, όταν σημειώθηκε έκρηξη στον αντιδραστήρα 4 του Πυρηνικού Σταθμού Παραγωγής Ενέργειας του Τσερνομπίλ της τότε Σοβιετικής Ένωσης, ο οποίος σήμερα ανήκει στην Ουκρανία.
Από το ατύχημα έχασαν επιτόπου τη ζωή τους δυο από τους εργάτες του σταθμού, αλλά μέσα σε τέσσερις μήνες, από τη ραδιενέργεια από εγκαύματα, λόγω της θερμότητας, πέθαναν 28 εκ των πυροσβεστών που έσπευσαν στο χώρο του ατυχήματος και διαπιστώθηκαν 19 επιπλέον θάνατοι έως το 2004.
Γενικότερα, υπολογίζεται ότι επηρεάστηκε η υγεία εκατοντάδων χιλιάδων ανθρώπων, σε ολόκληρη σχεδόν την Ευρώπη, εξαιτίας της επιβάρυνσης του περιβάλλοντος με ραδιενέργεια. Οι ποσοστιαίες αυξήσεις των καρκίνων ήταν άνω του 15% στους πληθυσμούς που εκτέθηκαν, με χιλιάδες θανάτους από καρκίνο και λευχαιμία να συνδέονται με το ατύχημα
«Δυστυχώς όμως, την αρχική αγανάκτηση και τον φόβο των λαών όλης της Ευρώπης μετά το Τσέρνομπιλ, διαδέχθηκε απάθεια και κυνισμός, που προκλήθηκε από τη συνεχή άνοδο των τιμών του πετρελαίου, τη λάθος ενημέρωση γύρω από το φαινόμενο του θερμοκηπίου και την προπαγάνδα του πυρηνικού λόμπυ, που διακήρυττε ότι η πυρηνική ενέργεια είναι δήθεν πράσινη και φθηνή».
Την παραπάνω εκτίμηση διατυπώνει, με δηλώσεις της στο ΑΠΕ-ΜΠΕ, η πρόεδρος της Πανελλήνιας Ιατρικής Εταιρείας για την προστασία του περιβάλλοντος και κατά της πυρηνικής και βιοχημικής απειλής, Μαρία Αρβανίτη Σωτηροπούλου, σημειώνοντας ότι η Εταιρεία είχε πρωτοστατήσει στην ενημέρωση του κοινού για τα προβλήματα του εργοστασίου στο Κοζλοντούι (Βουλγαρία), που «οδήγησε την Ευρωπαϊκή Ένωση σε επισκευές με τεχνολογία- δυστυχώς- Ανατολικής Γερμανίας».
Όπως χαρακτηριστικά σημείωσε η κ. Αρβανίτη, «ήδη, το εργοστάσιο είναι γερασμένο και πρέπει να δρομολογηθεί το κλείσιμό του». Όσον αφορά την επικείμενη κατασκευή του δεύτερου πυρηνικού εργοστασίου της Βουλγαρίας, στο Μπέλενε, η κ.Αρβανίτη εκτιμά πως η νέα κυβέρνηση, μάλλον θα είναι δύσκολο, μετά τα όσα συνέβησαν στη Φουκουσίμα, να επαναδιαπραγματευθεί την κατασκευή του.
«Το προγραμματισμένο επί κομμουνιστικής κυβέρνησης πυρηνικό εργοστάσιο στο Μπέλενε, έχει ‘παγώσει’, επειδή αρχικά είχε σχεδιασθεί με προδιαγραφές Τσερνομπίλ και μετά από συντονισμένες ενέργειες ΜΚΟ, όπως η δική μας τόσο στα Βαλκάνια, όσο και στη Γερμανία, η κατασκευή του ‘πάγωσε’ γιατί, με τις νέες προδιαγραφές ασφαλείας της ΕΕ, το κόστος κατασκευής του υπερδιπλασιάστηκε», εξήγησε.
Ραδιενέργεια και επιπτώσεις στον άνθρωπο
Όπως και στο Τσερνομπίλ, από οξεία έκθεση στη ραδιενέργεια, αναμένεται να καταλήξουν οι δεκάδες εργαζομένων, που παλεύουν να περιορίσουν την καταστροφή στο πυρηνικό εργοστάσιο της Φουκουσίμα.
«Κάποιοι απ’ αυτούς τους ήρωες», όπως τους χαρακτηρίζει η κ. Αρβανίτη, «ήδη νοσηλεύονται, επειδή εμφάνισαν εμετούς, διάρροια, τριχόπτωση, αιμορραγία, λοιμώξεις, λόγω παράλυσης του ανοσοποιητικού συστήματος και αναμένεται, σύντομα, οι περισσότεροι να καταλήξουν, επειδή δεν υπάρχει τρόπος κάθαρσης του οργανισμού από τη ραδιενέργεια».
Σύμφωνα με την ίδια, η μεγάλη πλειοψηφία του πληθυσμού ήδη μολύνθηκε από τον αέρα μέσω της εισπνοής και του δέρματος και μέσω της τροφικής αλυσίδας. Αυτοί θα εμφανίσουν όχι άμεσα, αλλά έπειτα από μήνες, έτη ή δεκαετίες (ανάλογα με το ποσόν και το ραδιενεργό στοιχείο), συνέπειες, που αφορούν όχι μόνο τους ίδιους, αλλά και τους απογόνους τους.
Τέσσερα είδη επικίνδυνων ραδιοϊσοτόπων φαίνεται ότι δραπέτευσαν από τους «τραυματισμένους» αντιδραστήρες της Φουκουσίμα, το Ιώδιο -131, το Καίσιο -137, το Στρόντιο- 90, και το Πλουτώνιο 239, με το Ιώδιο -131 να είναι το πιο επικίνδυνο, επειδή συνδέεται με καρκίνους του θυρεοειδούς σε ανθρώπους που εκτίθενται ακόμη και για μικρό χρονικό διάστημα.
Οι επιδημιολόγοι εκτιμούν ότι 6.000-7.000 περιπτώσεις καρκίνου του θυρεοειδούς οφείλονται στη έκθεση από το ατύχημα του Τσερνομπίλ το 1986. Οι περισσότεροι ασθενείς ήταν παιδιά την εποχή του ατυχήματος.
Το Στρόντιο και Καίσιο έπονται σε επικινδυνότητα. Ενώ το Ιώδιο δείχνει εκλεκτικότητα σε βλάβες του θυρεοειδούς, αυτά δεν είναι τόσο εκλεκτικά. Το Στρόντιο μοιάζει χημικά με το Ασβέστιο και ενσωματώνεται στα οστά και τα δόντια και μπορεί να μείνει εκεί, ακτινοβολώντας επί μακρό χρονικό διάστημα. Το Στρόντιο συνδέεται κυρίως με την εμφάνιση λευχαιμιών.
Το Καίσιο συμπεριφέρεται όπως ο Φωσφόρος στον οργανισμό και έτσι διασπείρεται σε όλο τον οργανισμό. Δε συνδέεται τόσο σταθερά με τους ιστούς όσο το Στρόντιο (αποβάλλεται από τα ούρα σε διάστημα μηνών ή ετών) και προκαλεί καρκίνους του ήπατος, των νεφρών του παγκρέατος
«Πιο ανησυχητική» επισημαίνει η κ.Αρβανίτη, «είναι η περίπτωση του Πλουτωνίου 239 το οποίο είναι εξαιρετικά τοξικό». Η έκθεση στο Πλουτώνιο γίνεται συνήθως με την εισπνοή και γι’ αυτό συνδέεται με καρκίνους του πνεύμονα. Επιπλέον, ο χρόνος ημιζωής του είναι 24.000 χρόνια, γεγονός που σημαίνει πως ό,τι απελευθερώθηκε από τη Φουκουσίμα θα παραμείνει σε επικίνδυνα επίπεδα για μισό εκατομμύριο χρόνια, προσθέτει.
Για τους Ιάπωνες, η εκκένωση των μολυσμένων περιοχών είναι η μόνη λύση. Η προφύλαξη με ταμπλέτες Ιωδίου συνιστάται, αλλά όχι χωρίς ιατρική επιτήρηση, καθώς υπάρχει όριο στα επίπεδα ιωδίου, που μπορεί να απορροφήσει ο ανθρώπινος οργανισμός.
Εκτός από τις ασθένειες των κατοίκων αναμένονται και κληρονομικές ανωμαλίες και μεταλλάξεις στους απογόνους τους. Απόγονοι που προέρχονται από γεννητικά κύτταρα με χρωματοσωματικές αλλοιώσεις, εκδηλώνουν κληρονομικές ανωμαλίες τύπου Μογγολισμού (σύνδρομο Down) και είναι προβλέψιμες από προγεννητικές εξετάσεις όπως η αμνιοκέντηση.
Αντίθετα, οι μεταλλάξεις δεν είναι ανιχνεύσιμες με το μικροσκόπιο, χρειάζονται εξειδικευμένες εξετάσεις ή ανοσοβιολογικές αναλύσεις για την ανίχνευσή τους σε ορισμένες περιπτώσεις και είναι πιο επικίνδυνα γιατί σα βιώσιμα τα κύτταρα συμμετέχουν στη δημιουργία απογόνων. Όσο μικρή κι αν είναι η ποσότητα ακτινοβολίας που απορροφά ένα κύτταρο, πάντοτε δημιουργείται αυξημένη πιθανότητα πρόκλησης μεταλλάξεων.
«Το σημαντικότερο όμως πρόβλημα», εξηγεί η κ.Αρβανίτη, «προκύπτει από το γεγονός ότι η πλειοψηφία των μεταλλάξεων είναι υπολειπόμενου τύπου, έτσι που δεν εκδηλώνονται στην πρώτη γενεά, αλλά περνώντας μέσα από το γενετικό του υλικό, φθάνει στους απογόνους το ίδιο επικίνδυνη, ανεξάρτητα με το πόσες γενιές θα περάσουν. Οι μεταλλάξεις είναι στην πλειοψηφία τους δυσμενείς για τα άτομα, στα οποία εκδηλώνονται και παράδειγμα μετάλλαξης υπολειπόμενου τύπου είναι η γνωστή μας μεσογειακή αναιμία».
Για τους λόγους αυτούς, εκτιμά η πρόεδρος της Πανελλήνιας Ιατρικής Εταιρείας, θα παρατηρηθεί και στην Ιαπωνία, τους επόμενους μήνες, το φαινόμενο που είχαμε ζήσει και στην Ελλάδα, δηλαδή μαζικές θεραπευτικές εκτρώσεις σε επιθυμητές κυήσεις.
«Η διαφορά του Τσερνομπίλ με τη Φουκουσίμα είναι ότι τώρα, επί πολύ μεγάλο χρονικό διάστημα, εξαιρετικά υψηλά ποσά ραδιενέργειας εξακολουθούν να εκλύονται. Η ‘νεκρή ζώνη’, η οποία θεωρητικά είναι 30 χιλιόμετρα (και στο Τσερνομπίλ) εδώ -με 4 τουλάχιστον προβληματικούς αντιδραστήρες- θα πρέπει να επεκταθεί σε μιαν υπερβολικά πυκνοκατοικημένη Ιαπωνία ενώ κανείς δε μπορεί να προβλέψει τις εξελίξεις και την εξάπλωση της ραδιενέργειας από την ταυτόχρονη βλάβη τόσων τουλάχιστον αντιδραστήρων» καταλήγει η κ. Αρβανίτη Σωτηροπούλου.
Ο ΧΑΡΤΗΣ ΤΩΝ ΠΥΡΗΝΙΚΩΝ ΣΤΑ ΒΑΛΚΑΝΙΑ
Με στόχο τη δημιουργία ενός ισχυρού αντιπυρηνικού κινήματος στη Νοτιοανατολική Ευρώπη, που έχει βαριά κληρονομιά από αντιδραστήρες, τα Πράσινα Κόμματα στα Βαλκάνια συγκρότησαν ένα ενιαίο μέτωπο, με την υπογραφή κοινής διακήρυξης της Βαλκανικής Αντιπυρηνικής Συμμαχίας.
Στη διακήρυξη, που υπογράφεται από την Ελλάδα, τη Σερβία, τη Βουλγαρία, την Τουρκία, την ΠΓΔΜ και τη Ρουμανία, ζητείται η εκτροπή όλης της δημόσιας χρηματοδότησης του τομέα της ενέργειας προς τις Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας (ΑΠΕ), καθώς και προς μέτρα ενεργειακής αποδοτικότητας, με άμεσο αποτέλεσμα, όπως και το κλείσιμο όλων των υφιστάμενων πυρηνικών εργοστασίων αμέσως μετά τη λήξη του σχεδιασμένου χρόνου ζωής τους.
Παράλληλα, τα Πράσινα Κόμματα των Βαλκανίων διεκδικούν επαρκή χρηματοδότηση και υποδομές για την ασφαλέστερη δυνατή διαχείριση πυρηνικών καυσίμων και ραδιενεργών αποβλήτων, που προκύπτουν από την απενεργοποίηση των μονάδων.
«Είκοσι πέντε χρόνια μετά το ατύχημα του Τσέρνομπιλ, πολλοί εξακολουθούν να αγνοούν τις δραματικές επιπτώσεις αυτής της καταστροφής», επισημαίνει, με δηλώσεις του στο ΑΠΕ-ΜΠΕ, ο ευρωβουλευτής των Οικολόγων Πράσινων, Μιχάλης Τρεμόπουλος.
Σύμφωνα με στοιχεία που παραθέτει, η Παγκόσμια Οργάνωση Υγείας έχει εκτιμήσει ότι η συνολική ακτινοβολία που εκλύθηκε ήταν 200 φορές μεγαλύτερη απ’ αυτή των ατομικών βομβών στη Χιροσίμα και το Ναγκασάκι. Περίπου 350.000 άνθρωποι απομακρύνθηκαν από τις εστίες τους που μολύνθηκαν από ραδιενέργεια. Εντούτοις, 9500 άτομα ζουν ακόμα στις ζώνες υποχρεωτικής εκκένωσης. Γύρω στα 7.000.000 εισπράττουν επιδόματα, συντάξεις και υγειονομική ασφάλιση ως πληγέντα από το Τσέρνομπιλ. Η συνολική οικονομική καταστροφή στην Ουκρανία μόνο υπολογίζεται ότι θα υπερβεί τα 165 εκατ. € μέχρι το 2015. Επίσημες αναφορές υπολογίζουν ότι οι θανατηφόροι καρκίνοι φτάνουν τους 9.000, αλλά ανεξάρτητοι επιστήμονες υπολογίζουν ότι αυτοί θα φτάσουν συνολικά τους 30.000-60.000.
«Είκοσι πέντε χρόνια μετά, η διεθνής κοινότητα, αντί να προχωρήσει σε μια σταδιακή εγκατάλειψη της πυρηνικής ενέργειας, θεώρησε ότι οι επιπτώσεις του Τσέρνομπιλ είχαν ξεχαστεί και ξεκινούσε για μια νέα ‘πυρηνική αναγέννηση’, με παραγγελίες δεκάδων νέων σταθμών. Έως τη στιγμή που ο σεισμός των 9 ρίχτερ χτύπησε την Ιαπωνία. Η ανθρωπότητα ξύπνησε και πάλι από το λήθαργο, συνειδητοποιώντας το μέγεθος των επιπτώσεων και την πιθανότητα να ξανασυμβεί κάτι παρόμοιο. Γι’ αυτό και γίνονται κινητοποιήσεις πλέον σε όλο τον πλανήτη, με αφετηρία το Τόκιο», υπογραμμίζει ο κ.Τρεμόπουλος.
Αναφερόμενος στα πυρηνικά εργοστάσια και αντιδραστήρες στις βαλκανικές χώρες, σημειώνει ότι ήδη υπάρχουν τρία σε λειτουργία (Βουλγαρία, Ρουμανία, Σλοβενία), ενώ σχεδιάζονται τρία στην Τουρκία (Ακούγιου, Σινώπη, Αν. Θράκη), ακόμη ένα στη Βουλγαρία (Μπέλενε), ένα στην Αλβανία, ένα στο Μορίοβο της ΠΓΔΜ (με σχέδια για δημιουργία αντιδραστήρων σε Κρίβολακ και Σκόπια) κι άλλοι νέοι αντιδραστήρες στο υπάρχον εργοστάσιο του Τσερναβόντα στη Ρουμανία. Αναλυτικότερα πάντως, την διακήρυξη για την Βαλκανική Αντιπυρηνική συμμαχία, υπογράφουν από Βουλγαρία οι The Greens (Zelenite), Za Zemiata, Earth Forever, Green Policy Institute, Foundation for Environment and Agriculture, Bulgarian Centre for Green Economy, από Ελλάδα οι Οικολόγοι Πράσινοι, από Τουρκία το Green Party (Yesiller Partisi), από ΠΓΔΜ το DOM, από Ρουμανία οι Sustainable Sighisoara, TERRA Mileniul III, Green Party (Partidul Verde) και από Σερβία το Serbian Green Youth (Zelena Omladina).
Τον αναλυτικό «χάρτη» των πυρηνικών εργοστασίων των γειτονικών χωρών παραθέτει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ, ο Γιώργος Μπλιώνης, Δρ. Βιολογίας/Οικολογίας, μέλος των Οικολόγων Πράσινων Θεσσαλονίκης.
Ειδικότερα, για το Ακούγιου, που βρίσκεται στην επαρχία της Μερσίνας, απέναντι από τα βόρεια παράλια της Κύπρου, η τουρικική κυβέρνηση επέλεξε την τοποθεσία για την εγκατάσταση πυρηνικού εργοστασίου, λόγω της χαμηλής πληθυσμιακής πυκνότητας και της χαμηλής σεισμικότητας.
Το Μάιο του 2010, Ρωσία και Τουρκία υπέγραψαν συμφωνία με θυγατρική της Rosatom, η οποία θα κατασκευάσει, θα κατέχει στην ιδιοκτησία της και θα λειτουργεί το πυρηνικό εργοστάσιο. Αυτό θα αποτελείται από 4 μονάδες 1200 MWe VVER (Water-Water Energetic Reactor). Πρόκειται για σειρά αντιδραστήρων πεπιεσμένου ύδατος (PWRs), που αναπτύχθηκε αρχικά από τη Σοβιετική Ένωση και τώρα από τη Ρωσία. Τέτοιου τύπου ήταν και ο αντιδραστήρας του Τσέρνομπιλ, αν και παλαιότερης γενιάς.
Το μειονέκτημα αυτού του τύπου των ρωσικών αντιδραστήρων είναι ότι, σε περίπτωση που χαθεί ο έλεγχος (π.χ. κοπεί το ρεύμα, όπως στην περίπτωση της Ιαπωνίας), δεν μπορούν να ψύξουν την «καρδιά» του αντιδραστήρα. Στις 15 Ιουλίου 2010, το τουρκικό κοινοβούλιο επικύρωσε τη συμφωνία. Οι 4 αντιδραστήρες αναμένεται να μπουν σε λειτουργία το 2019.
Το Κοζλοντούι βρίσκεται στα σύνορα Βουλγαρίας – Ρουμανίας, επάνω σχεδόν στο Δούναβη, αρκετά κοντά στη Σερβία. Η κατασκευή του ξεκίνησε το 1970. Περιλάμβανε 4 αντιδραστήρες VVER-440/230 (τύπου Τσερνόμπιλ), αλλά κατόπιν συμφωνίας με την ΕΕ, το 1993, οι δύο απ’ αυτούς τέθηκαν εκτός λειτουργίας το 2004. Μια έκθεση του Υπ. Ενέργειας των ΗΠΑ το 1995, τους είχε κατατάξει στους 10 πιο επικίνδυνους αντιδραστήρες παγκοσμίως. Στους άλλους δύο αντιδραστήρες έγιναν μεγάλες βελτιώσεις και γι’ αυτό έλαβαν θετικές αναφορές ασφάλειας από την ΙΑΕΑ το 2002. Ωστόσο, η ΕΕ δεν πείστηκε και έτσι τέθηκαν εκτός λειτουργίας στα τέλη του 2006, λίγο πριν από την εισδοχή της χώρας στην ΕΕ. Σήμερα, λειτουργούν δύο αντιδραστήρες πεπιεσμένου ύδατος (2000 MWe VVER-1000), σοβιετικής τεχνολογίας, οι οποίοι κατασκευάστηκαν το 1987 και 1991.
Το Μπέλενε βρίσκεται ανατολικότερα του Κοζλοντούι, επίσης επάνω στο Δούναβη. Η κατασκευή πυρηνικού εργοστασίου εκεί σχεδιάστηκε για να αντικαταστήσει τους 4 αντιδραστήρες του Κοζλοντούι, που τέθηκαν εκτός λειτουργίας, με 4 αντιδραστήρες VVER-1000/V 320. Η κατασκευή ξεκίνησε το 1987 και το 1990 ο πρώτος αντιδραστήρας είχε ολοκληρωθεί κατά το μισό, ενώ είχε γίνει η προμήθεια του 80% του εξοπλισμού. Το ίδιος έτος όμως εγκαταλείφθηκε, λόγω της αλλαγής του καθεστώτος.
Από τότε εκτελούνται μόνον εργασίες συντήρησης. Διάφορες αποστολές του ΙΕΑΕ επιβεβαίωσαν την ασφάλεια της τοποθεσίας. Το 2002 αποφασίστηκε η επανέναρξη των εργασιών. Το 2006 επιλέχτηκε το εταιρικό σχήμα (με ρωσικές, γαλλικές και γερμανικές εταιρείες) που θα εγκαθιστούσε ασφαλέστερους αντιδραστήρες τρίτης γενιάς (VVER-1000/V-446B). Το 2007, η Κομισιόν έδωσε θετική γνωμοδότηση. Το 2008, υπογράφηκε το συμβόλαιο για τους 2 πρώτους αντιδραστήρες και ξεκίνησαν οι εργασίες. Ωστόσο, τον Ιούνιο του 2010, η βουλγαρική κυβέρνηση ανακοίνωσε ότι παγώνει επ’ αόριστον τη σχεδιασμένη κατασκευή λόγω της αβεβαιότητας για την απόσβεση της επένδυσης, αφού η γερμανική RWE μόλις είχε αποσύρει το ενδιαφέρον της.
Στα Βαλκάνια υπάρχουν άλλα δύο πυρηνικά εργοστάσια, ένα στη Ρουμανία (Τσερναβόντα) και ένα στη Σλοβενία (Κρσκο). Τον Απρίλιο του 2009, Αλβανία και Κροατία ανακοίνωσαν ένα σχέδιο κατασκευής από κοινού ενός πυρηνικού εργοστασίου κοντά στα σύνορα με το Μαυροβούνιο. Η ΠΓΔΜ είχε δείξει ενδιαφέρον να μετάσχει στο μετοχικό σχήμα του Μπέλενε, όπως και η Σερβία.