Του IGNACIO RAMONET
Την 9η Νοεμβρίου 1989, το Τείχος του Βερολίνου κατέρρεε κι ένας κύκλος της σύγχρονης ιστορίας έκλεινε. Είκοσι χρόνια μετά, κι ενώ, με τη σειρά του, ο καπιταλισμός κλυδωνίζεται από τα χτυπήματα μιας συστημικής κρίσης, ποιος θα μπορούσε να είναι ο απολογισμός των δυο προηγούμενων δεκαετιών; Γιατί άλλα τείχη, εξίσου σκανδαλώδη, δεν έχουν γκρεμιστεί;
Συμβολικά, η πτώση του Τείχους σηματοδοτεί το τέλος του Ψυχρού Πολέμου καθώς και το τέρμα -αν και η Σοβιετική Ενωση δεν θα διαλυθεί παρά μόνο τον Δεκέμβριο του 1991- του αυταρχικού κρατικού κομμουνισμού(1).
Αλλά όχι και το τέλος της προσδοκίας χιλιάδων φτωχών να ζήσουν αξιοπρεπώς μέσα σ’ έναν κόσμο πιο δίκαιο και με λιγότερες ανισότητες.Το Τείχος κατέρρευσε λόγω τριών, κυρίως, γεγονότων που έλαβαν χώρα κατά την δεκαετία του 1980:
1 Οι απεργίες του Αυγούστου 1980 στην Πολωνία, οι οποίες φέρνουν στο προσκήνιο μια θεμελιώδη αντίφαση: η εργατική τάξη έρχεται σε αντιπαράθεση με το υποτιθέμενο «εργατικό κράτος» και το οιονεί «κόμμα της εργατικής τάξης». Τους αρνείται το δικαίωμα να ομιλούν εξ ονόματός της. Η επίσημη θεωρία πάνω στην οποία στηριζόταν μέχρι τότε ο κρατικός κομμουνισμός καταρρέει.
2 Τον Μάρτιο του 1985, στη Μόσχα, ο Μιχαήλ Γκορμπατσόφ εκλέγεται στο αξίωμα του γενικού γραμματέως του Κομμουνιστικού Κόμματος της ΕΣΣΔ. Λανσάρει την «περεστρόικα» και τη «γκλάσνοστ» και ξεκινάει, με προφυλάξεις ναρκοσυλλέκτη, τη μεταρρύθμιση του σοβιετικού κομμουνισμού.
3 Την άνοιξη του 1989, στο Πεκίνο, την παραμονή της επισκέψεως του Μιχαήλ Γκορμπατσόφ, διαδηλωτές απαιτούν μεταρρυθμίσεις όμοιες με εκείνες που διενεργούνται στην ΕΣΣΔ. Η κινεζική κυβέρνηση καλεί τον στρατό να επέμβει. Το αποτέλεσμα είναι εκατοντάδες νεκροί και διεθνής καταδίκη της κυβέρνησης του Πεκίνου.
Οταν το φθινόπωρο του 1989, ανατολικογερμανοί πολίτες κατεβαίνουν στο δρόμο για να απαιτήσουν δημοκρατικές μεταρρυθμίσεις, οι αρχές διστάζουν να διατάξουν το στρατό να πυροβολήσει το πλήθος. Η Μόσχα ανακοινώνει ότι τα στρατεύματά της που σταθμεύουν στην Ανατολική Ευρώπη δεν θα συμμετάσχουν σε καμία πράξη καταστολής. Οι διαδηλωτές κλιμακώνουν τον αγώνα τους.
Ο κύβος ερρίφθη. Το Τείχος καταρρέει. Μέσα σε διάστημα λίγων μηνών, το ένα μετά το άλλο, τα κομμουνιστικά καθεστώτα ανατρέπονται. Η Γιουγκοσλαβία και η Αλβανία δεν αποτελούν εξαίρεση. Ο Γκορμπατσόφ θα παρασυρθεί από τη λαίλαπα. Στην Ευρώπη, ο Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος τελειώνει επιτέλους.
Μια σημαντική διαπίστωση είναι ότι το σύστημα κατέρρευσε λόγω εσωτερικής αποσύνθεσης κι όχι εξαιτίας μιας επίθεσης του καπιταλισμού που δήθεν θα το κατατρόπωνε. Εκείνη την εποχή, οι ΗΠΑ βρίσκονται σε σοβαρή ύφεση μετά τη «μαύρη Δευτέρα» της Γουόλ Στριτ που είχε συμβεί δυο χρόνια νωρίτερα (την 19η Οκτωβρίου 1987, ο Dow Jones είχε σημειώσει πτώση κατά 23%!). Ομως η ερμηνεία που δίνεται είναι ότι, μέσα από την αντιπαράθεση που φέρνει αντιμέτωπους, ήδη από τον 19ο αιώνα, τον κομμουνισμό και τον καπιταλισμό, ο τελευταίος έχει υπερισχύσει με νοκ άουτ. Εξ ου και η μέθη των εκπροσώπων του πνεύματος, η οποία θα κάνει κάποιους να πιστέψουν στο «τέλος της ιστορίας».
Ολέθριο λάθος! Χάνοντας τον καλύτερο εχθρό του -αυτόν που, μέσα από έναν διαρκή συσχετισμό δυνάμεων, τον υποχρέωνε να αυτορυθμιστεί και να μετριάσει τα πάθη του- ο καπιταλισμός θα αφεθεί στη δίνη των χειρότερων παρορμήσεών του. Ξεχνώντας την υπόσχεσή του να δώσει στον κόσμο την δυνατότητα να καρπωθεί «τα μερίσματα της ειρήνης», η Ουάσιγκτον επιβάλλει παντού, με επιθετικό τρόπο, αυτήν που θεωρεί νικηφόρα ιδέα, την οικονομική παγκοσμιοποίηση. Δηλαδή την επέκταση σε όλο τον πλανήτη των νεοφιλελεύθερων αρχών: χρηματιστηριοποίηση της οικονομίας, περιφρόνηση του περιβάλλοντος, ιδιωτικοποιήσεις, διάλυση των δημόσιων υπηρεσιών, αβεβαιότητα της εργασίας, περιθωριοποίηση των συνδικάτων, καταναγκαστικός ανταγωνισμός των μισθωτών κ.λπ.
Ο αμερικανός εκατομμυριούχος Γ. Μπάφετ δηλώνει: «Υπάρχει, βεβαίως, η πάλη των τάξεων, αλλά είναι η δική μου τάξη, η τάξη των πλουσίων, που διεξάγει την πάλη. Και την κερδίζουμε»(2). Στο στρατιωτικό τομέα, η Ουάσιγκτον επιδεικνύει την υπερδύναμή της: εισβολή στον Παναμά, «πόλεμος του Κόλπου», ενίσχυση του ΝΑΤΟ, πόλεμος στο Κόσοβο, περιθωριοποίηση του ΟΗΕ… Μετά τις επιθέσεις της 11ης Σεπτεμβρίου 2001, ο Τζορτζ Μπους και τα «γεράκια» του αποφασίζουν να τιμωρήσουν το Αφγανιστάν και το Ιράκ καταλαμβάνοντάς τα.
Μειώνουν τη βοήθεια προς τις φτωχές χώρες του Νότου και διεξάγουν σταυροφορία ενάντια στην «διεθνή τρομοκρατία» χρησιμοποιώντας όλα τα μέσα, ακόμα και τα λιγότερο ευγενή: γενικευμένη επιτήρηση, βασανιστήρια, «εξαφανίσεις», μυστικές φυλακές, εξωθεσμικά κάτεργα όπως το Γκουαντάναμο… Πιστεύουν σε ένα μονοπολικό κόσμο, του οποίου ηγείται μια Αμερική σίγουρη και κυρίαρχη.
Ο απολογισμός θα αποβεί καταστροφικός: καμιά πραγματική στρατιωτική νίκη, μια τεράστια ηθική ήττα και μια μεγάλη σπατάλη οικολογικών πόρων. Δίχως να έχουν αποσοβηθεί οι μεγαλύτεροι κίνδυνοι. Η τρομοκρατική απειλή δεν έχει εκλείψει, η πειρατεία στις θάλασσες επιδεινώνεται, η Βόρεια Κορέα έχει στην κατοχή της πυρηνικά όπλα, το Ιράν θα μπορούσε να το κάνει… Η Μέση Ανατολή παραμένει πυριτιδαποθήκη.
Ο κόσμος γίνεται πολυπολικός. Πολλές μεγάλες χώρες -Βραζιλία, Ρωσία, Ινδία, Κίνα, Νότιος Αφρική- συνάπτουν συμμαχίες στο περιθώριο των παραδοσιακών δυνάμεων. Στη Λατινική Αμερική, η Βολιβία, ο Ισημερινός και η Βενεζουέλα επανεξετάζουν τους δρόμους του σοσιαλισμού. Η προσφυγή στο G20 με την ευκαιρία της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης επιβεβαιώνει ότι τα κύρια παγκόσμια προβλήματα δεν μπορούν πλέον να επιλυθούν μόνο από τις πλούσιες χώρες του Βορρά.
Η ιστορική ευκαιρία που αποτελούσε η πτώση του Τείχους του Βερολίνου χάθηκε άδικα. Ο κόσμος δεν είναι καλύτερος σήμερα. Η κλιματική κρίση αποτελεί θανάσιμο κίνδυνο για την ανθρωπότητα. Και η σύζευξη των τεσσάρων κρίσεων που μαίνονται στις μέρες μας -διατροφική, ενεργειακή, οικολογική και οικονομική- μας τρομάζει. Οι ανισότητες έχουν ενταθεί. Το τείχος του χρήματος είναι ισχυρότερο παρά ποτέ: το εισόδημα των 500 πλουσιότερων του κόσμου υπερβαίνει εκείνο των 500 εκατομμυρίων φτωχότερων ανθρώπων.
Το τείχος που διαχωρίζει τον Βορρά από τον Νότο παραμένει και σήμερα άθικτο: η κακή διατροφή, η φτώχεια, ο αναλφαβητισμός και η κατάσταση της υγιεινής έχουν χειροτερέψει κατά πολύ, ιδίως στην Αφρική. Δεν χρειάζεται καν ν’ αναφέρουμε το τεχνολογικό τείχος. Νέα τείχη έχουν ορθωθεί. Από το Ισραήλ ενάντια στους Παλαιστίνιους, από τις ΗΠΑ ενάντια στους λατινοαμερικανούς μετανάστες, από την Ευρώπη ενάντια στους Αφρικανούς… Πότε θα αποφασίσουμε να γκρεμίσουμε επιτέλους όλα τα τείχη του αίσχους;
ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ:
(1) Στην Ασία, η Βόρεια Κορέα, η Κίνα, το Λάος και το Βιετνάμ έχουν διατηρήσει, με μεγάλες διαφορές μεταξύ τους, καθεστώτα που βασίζονται στην αρχή του μοναδικού κομμουνιστικού κόμματος το οποίο καθορίζει την πολιτική της κυβέρνησης. Στη Λατινική Αμερική, η Κούβα έχει διατηρήσει, με χαρακτηριστικές ιδιομορφίες, παρόμοιες πολιτικές δομές. Αυτό σημαίνει ότι περισσότερα από 1,5 δισεκατομμύριο άτομα -ήτοι το 1/4 της ανθρωπότητας- κυβερνώνται από κομμουνιστικά κόμματα.
(2) «New York Times», 26/11/2006.
δημοσιεύθηκε στην «Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία»