Του Ανδρέα Θεοφάνους*
Αναμφίβολα το σημερινό περιφερειακό περιβάλλον είναι ταραχώδες. Οι προεκτάσεις της Αραβικής Άνοιξης δεν έχουν ακόμα διαφανεί ξεκάθαρα. Στη σημερινή συγκυρία η κρίση στη Συρία προκαλεί τεράστιες αναταράξεις οι οποίες προεκτείνονται πέραν των γεωγραφικών ορίων της χώρας. Έτσι, μεταξύ άλλων, τίθεται και θέμα επαναχάραξης των συνόρων στην περιοχή. Μια τέτοια εξέλιξη θα επηρεάσει τον ανταγωνισμό για τον έλεγχο πηγών ενέργειας και εμπορικών οδών. Όλα αυτά σε συνδυασμό με την αστάθεια που παρατηρείται δημιουργούν ένα εκρηκτικό μίγμα.
Το όλο κλίμα οξύνεται περαιτέρω από τη διαμάχη για το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν και τις αντιδράσεις που παρατηρούνται κυρίως από το Ισραήλ και τις ΗΠΑ. Η κατάσταση αυτή εμπεριέχει πολιτικές, στρατηγικές αλλά και οικονομικές προεκτάσεις. Σε μια πολύ δύσκολη περίοδο για τη διεθνή οικονομία οι αντιπαραθέσεις και οι τριβές των εμπλεκόμενων μερών, περιλαμβανομένων και των οικονομικών κυρώσεων, δυσχεραίνουν το όλο κλίμα ακόμη περισσότερο.
Από πλευράς της η Τουρκία στοχεύει να έχει ένα ηγεμονικό ρόλο στην περιοχή. Επιθυμεί επίσης να θεωρείται ως καθοριστικός παίκτης στη διεθνή σκακιέρα. Τα νέα ενεργειακά δεδομένα στην Ανατολική Μεσόγειο, όπως αυτά διαμορφώνονται από τις γεωπολιτικές εξελίξεις, δεν αφήνουν τη Τουρκία αδιάφορη, η αντίδραση της οποίας πρέπει να συνυπολογισθεί. Η Άγκυρα δεν αναγνωρίζει την Κυπριακή Δημοκρατία ούτε την Αποκλειστική της Οικονομική Ζώνη. Αυτό σε συνδυασμό με τη συνεχιζόμενη εκκρεμότητα στο Κυπριακό δημιουργούν επιπρόσθετα προβλήματα για την ασφάλεια και τη σταθερότητα στην ευρύτερη περιοχή.
Η Τουρκία αντιμετωπίζει όμως σοβαρά εσωτερικά προβλήματα. Μεταξύ άλλων, το κουρδικό ζήτημα έχει αναζωπυρωθεί και η έξαρση της βίας και οι στρατιωτικές απώλειές της το τελευταίο διάστημα δεν είναι μεμονωμένα. Πέραν τούτου η τουρκική εμπλοκή στη συριακή κρίση δημιουργεί νέα δεδομένα. Έχει ήδη σημειωθεί από πολλούς διπλωμάτες και παρατηρητές ότι η προ πολλού εξαγγελθείσα πολιτική για μηδενικά προβλήματα με τις γειτονικές της χώρες έχει αποτύχει.
Για την Κύπρο η μεγάλη ενεργειακή πρόκληση εμπεριέχει πολλές διαστάσεις. Δεν είναι μόνο θέμα διαχείρισης και των οικονομικών ωφελημάτων που θα προκύψουν. Πάνω απ’ όλα είναι θέμα στρατηγικών επιλογών. Εν ολίγοις η επιλογή των εταιρειών, των χωρών αλλά και τα ευρύτερα δίκτυα συνεργασίας είναι υψίστης σημασίας. Διάφοροι ξένοι παρατηρητές έχουν διατυπώσει την εκτίμηση ότι χωρίς τη λύση του Κυπριακού ενδεχομένως η αξιοποίηση όλων των ενεργειακών κοιτασμάτων εντός της Κυπριακής ΑΟΖ να είναι πολύ δύσκολη. Η Κύπρος καλείται να διαχειρισθεί αυτό το σύνθετο περιβάλλον, με ζητούμενο την αποτελεσματικότητα του κράτους στην αντιμετώπιση των ποικιλόμορφων προκλήσεων. Μεταξύ άλλων, θα πρέπει να υπάρξει προγραμματισμός για διάφορα σενάρια.
Όλα αυτά λαμβάνουν χώρα σε μια περίοδο όπου η Κύπρος αντιμετωπίζει πολύ σοβαρά οικονομικά προβλήματα: η έκθεση του τραπεζικού τομέα στην ελληνική οικονομία, διαρθρωτικά δημοσιονομικά προβλήματα, το ροκάνισμα της ανταγωνιστικότητας των πλείστων τομέων, το αναποτελεσματικό κράτος και ούτω καθ’ εξής. Ταυτόχρονα εξακολουθεί να διαιωνίζεται η κρίση στην Ευρωζώνη με πολύ σοβαρές συνέπειες, τόσο για την ελληνική όσο και για την κυπριακή οικονομία που είναι συνδεδεμένες.
Δεν μπορούμε επίσης να αγνοούμε τα δημογραφικά δεδομένα και τα μεταναστευτικά ρεύματα. Λαμβάνοντας υπ’ όψιν τη γεωγραφική θέση της Κύπρου οι παράγοντες καθίστανται πολύ σημαντικοί. Άλλωστε η δημογραφία και η γεωγραφία επηρεάζουν καθοριστικά σημαντικούς παράγοντες στην πολιτική και τις διεθνείς σχέσεις.
Το κυπριακό κράτος αποδεικνύεται αναποτελεσματικό σε μια καθοριστική στιγμή. Πέραν των ζητημάτων υψηλής πολιτικής ο απλός πολίτης βιώνει τις μαύρες τρύπες της καθημερινότητας. Τα ανεργειακά επιδόματα σε Τουρκοκύπριους και σε κοινοτικούς ανεξαρτήτως κριτηρίων, τα επιδόματα για πολιτικούς πρόσφυγες τρίτων χωρών, οι πολυδιάστατες στρεβλώσεις καθώς και η θεσμοθετημένη ανισότητα στην ελεύθερη Κύπρο είναι ανάμεσα στους παράγοντες που επιδεινώνουν τα ήδη ζοφερά δεδομένα.
Για να μπορέσει να επιβιώσει η Κύπρος αλλά και να έχει ρόλο στην ευρύτερή της περιοχή καλείται να προχωρήσει με υπερβάσεις. Θα απαιτηθεί η αναβάθμιση του επιπέδου του δημόσιου βίου, ο παραμερισμός του λαϊκισμού, η σοβαρότητα και η επιστράτευση της επιστημονικής μεθοδολογικής προσέγγισης.
Ο Ανδρέας Θεοφάνους είναι Καθηγητής Πολιτικής Οικονομίας και Πρόεδρος του Κέντρου Ευρωπαϊκών και Διεθνών Υποθέσεων του Πανεπιστημίου Λευκωσίας.