Της Χριστίνας Σ. Φλάσκου٭
Το παρόν κείμενο αποτελεί την Παρουσίαση της Αναφοράς «Τουρκία και Συριακή Κρίση», που έλαβε χώρα σε Ημερίδα του Ινστιτούτου Διεθνών Οικονομικών Σχέσεων (ΙΔΟΣ) στις 22 Οκτωβρίου 2013 και με θέμα «Η Συριακή Κρίση και οι Σχέσεις της Τουρκίας με τη Συρία». Η Αναφορά, που έγινε υπό τη σκέπη του Ινστιτούτου και δημοσιεύθηκε στην αντίστοιχη ιστοσελίδα, πραγματοποιήθηκε υπό την επίβλεψη του Διευθυντή και Καθηγητή κ. Χαράλαμπου Τσαρδανίδη, με Κεντρική Ερευνήτρια τη Χριστίνα Σ. Φλάσκου.
Στην Παρουσίαση αναφέρθηκαν ορισμένα από τα κύρια σημεία της Αναφοράς, όπως ꞉ οι Τουρκικές επιδιώξεις για την ευρύτερη Μέση Ανατολή, η Τουρκική στάση απέναντι στη Συριακή κρίση και οι αιτίες – ευκαιρίες που υπαγορεύουν αυτή τη στάση, οι κίνδυνοι για την Τουρκία που απορρέουν από τη Συριακή κρίση, καθώς και οι επιπτώσεις από τις τελευταίες εξελίξεις.
Β’ Μέρος - Διαβάστε ΕΔΩ το πρώτο μέρος
Οι κίνδυνοι για την Τουρκία που απορρέουν από τη Συριακή κρίση
Η αντοχή του καθεστώτος Assad στις εσωτερικές και εξωτερικές πιέσεις και οι παρατεινόμενες αιματηρές συγκρούσεις στη Συρία έχουν αποδεσμεύσει δυναμικές που θέτουν σε κίνδυνο τη σταθερότητα και την ασφάλεια της ευρύτερης περιοχής της Μέσης Ανατολής. Συγκεκριμένα για την Τουρκία, η επιλογή της για υποστήριξη των αντικαθεστωτικών φαίνεται να εξελίσσεται από ευκαιρία σε παγίδα, με προκλήσεις και κινδύνους όπως ꞉
• Η αναζωπύρωση του Κουρδικού ζητήματος, που αποτελεί τον υπ’ αριθμ’ ένα κίνδυνο για την Τουρκία. Ο εμφύλιος πόλεμος στη Συρία και η στροφή της πολιτικής του Assad έναντι των Κούρδων (δηλ. απόσυρση των Συριακών στρατευμάτων από τις περιοχές τους και παρότρυνσή τους και πάλι κατά των Τούρκων), οδηγεί, ουσιαστικά, στην αυτονομία τους. Η αυτονόμηση, όμως, περιοχών του λεγόμενου ʺ Μεγάλου Κουρδιστάν ʺ, τροφοδοτεί τον κίνδυνο γενικευμένης εξέγερσης και δημιουργίας αυτόνομου Κουρδικού κράτους και στην περιοχή της Νοτιοανατολικής Τουρκίας.
• Η στρατιωτική εμπλοκή της Τουρκίας στη Συριακή κρίση, έστω και από τυχαίο περιστατικό, ενέχει πολλαπλούς κινδύνους για την ίδια. Μια επέμβαση της Τουρκίας στη Συρία για να επιταχύνει την εκτόπιση του Assad, θα μπορούσε να προκαλέσει κλιμακωτά και τις εξής συνέπειες ꞉
o Την ενίσχυση της εξουσίας του καθεστώτος της Συρίας και την ηρωποίηση του Assad στον Αραβικό κόσμο, δεδομένου ότι το καθεστώς θα εμφάνιζε την Τούρκο-Συριακή σύγκρουση ως Τούρκο-Αραβική
o Την πιθανότητα απώλειας των πολιτικών και οικονομικών επιτευγμάτων της Τουρκίας στην ευρύτερη περιοχή, δεδομένου ότι η επέμβασή της θα αφύπνιζε στον Αραβικό κόσμο, μνήμες από την εποχή της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας
o Τον κίνδυνο επέκτασης του πολέμου στο Λίβανο με τη Hezbollah , την πιθανή επέμβαση του Ισραήλ, την πιθανή αντιπαράθεση με το Ιράν και τέλος την πιθανή αντιπαράθεση παγκόσμιων δυνάμεων
• Το τεράστιο προσφυγικό κύμα, στην πλειοψηφία τους Σουνίτες, στην περιοχή του Hatay, προκαλεί τόσο ανθρωπιστικό, όσο και πρόβλημα ασφαλείας για την Τουρκία, λαμβανομένου υπόψη της δυσαρέσκειας και των αντιδράσεων και διαμαρτυριών της τοπικής Τουρκικής κοινωνίας. Επισημαίνεται ότι το 1/3 των 1,5 εκατ. κατοίκων της περιοχής είναι Αλεβίτες, ενώ το σύνολο των Αλεβιτών Τούρκων και Κούρδων πολιτών, ξεπερνά το 20% του πληθυσμού της Τουρκίας.
Η παρουσία των προσφύγων στο Hatay, σε συνδυασμό και με τη φιλοξενία, από την Τουρκική κυβέρνηση, των Σουνιτών Ισλαμιστών ανταρτών στην ίδια περιοχή, τροφοδοτεί την ένταση και αυξάνει τον κίνδυνο μετάδοσης των Συριακών εθνοθρησκευτικών συγκρούσεων και εντός της Τουρκίας.
Ο κίνδυνος, λοιπόν, μετάδοσης των εθνοθρησκευτικών συγκρούσεων είναι σοβαρός και υπαρκτός και η Τουρκία δεν θα ήθελε με τίποτα να αντιμετωπίσει δίπλα στο Κουρδικό και ένα Αλεβίτικο πρόβλημα.
• Η αμφισβήτηση της εξωτερικής πολιτικής περί ʺ μηδενικών προβλημάτων με τους γείτονες ʺ, δεδομένου ότι η εφαρμογή του στρατηγικού αυτού δόγματος προϋποθέτει πολιτική σταθερότητα, κοινωνική ηρεμία και ειρήνη των κρατών προς τα οποία απευθύνεται. Αυτό το γεγονός, σε συνδυασμό και με τη μη σύμπλευση των Τουρκικών συμφερόντων, σχετικά με τη Συριακή κρίση, με αυτά των ΗΠΑ και των συμμάχων τους, έχουν οδηγήσει την Τουρκική εξωτερική πολιτική σε αδιέξοδο, με αποτέλεσμα να διακατέχεται από αμηχανία και προβληματισμό για την τροπή των εξελίξεων και να αναζητά με κάθε τρόπο διέξοδο απεγκλωβισμού της.
• Το πλήγμα για το γόητρο του ηγέτη του AKP, Erdoğan, τόσο στο εσωτερικό, όσο και στο εξωτερικό. Η διαχείριση της Συριακής κρίσης από τον Erdoğan, η αμφισβήτηση του στρατηγικού δόγματος του Davutoğlu περί ʺ μηδενικών προβλημάτων με τους γείτονες ʺ και η αντίθεση της πλειοψηφίας του Τουρκικού λαού στις επιλογές της Τουρκικής ηγεσίας έναντι της Συριακής κρίσης, έχουν εκθέσει τις περιορισμένες στην πραγματικότητα δυνατότητες του Erdoğan και έχουν επιφέρει πλήγμα στην αξιοπιστία της ίδιας της Τουρκίας. Επισημαίνεται ότι η Αξιωματική Αντιπολίτευση και μέρος των ΜΜΕ και του Τύπου, κατηγορούν τον Erdoğan, ο οποίος αντιλαμβάνεται τη Δημοκρατία ως πλειοψηφικό και όχι ως πλουραλιστικό πολίτευμα, ότι έχει οδηγήσει τη χώρα σε απομόνωση και ότι δεν ελέγχει τις εξελίξεις στην περιοχή ενδιαφέροντος, αλλά σύρεται απ’ αυτές. Προτείνουν δε την τήρηση ουδέτερης στάσης στη Συριακή κρίση και επιδίωξη ευόδωσης των διπλωματικών προσπαθειών για την εξεύρεση πολιτικής λύσης.
• Ο κίνδυνος επανεμφάνισης του Τουρκικού στρατού στο προσκήνιο της πολιτικής. Η εμπλοκή της Τουρκίας σε παρατεταμένες πολεμικές επιχειρήσεις, θα αναθέρμαινε τις παρεμβατικές τάσεις του στρατεύματος στα πολιτικά δρώμενα της χώρας. Πολύ δε περισσότερο, η διατάραξη της εσωτερικής συνοχής και η απειλή διαμελισμού της Τουρκίας, θα έδιναν την αφορμή στο στράτευμα να παρέμβει ως ʺθεματοφύλακας της Κεμαλικής κληρονομιάςʺ με καθήκον τη διατήρηση της εθνικής ασφάλειας και της ακεραιότητας της χώρας.
Οι επιπτώσεις για την Τουρκία από τις τελευταίες εξελίξεις
Η χρησιμοποίηση χημικών όπλων κατά αμάχων στην περιοχή Ghouta της Δαμασκού (21 Αυγούστου 2013), έφερε και πάλι στο προσκήνιο της διεθνούς επικαιρότητας τη Συριακή κρίση. Το γεγονός αυτό αποτέλεσε την αφορμή για την παρέμβαση περιφερειακών, αλλά και παγκόσμιων κέντρων εξουσίας, με σκοπό την προώθηση των επιδιώξεών τους.
Την απόφαση του Προέδρου των ΗΠΑ, Obama, για ʺ τιμωρητική ʺ στρατιωτική επέμβαση κατά του καθεστώτος Assad, έστω και χωρίς την εξασφάλιση του mandate του ΟΗΕ, ακολούθησαν η σκληρή ρητορική Ουάσινγκτον – Μόσχας και η εκατέρωθεν αποστολή ισχυρών ναυτικών δυνάμεων στην Ανατολική Μεσόγειο. Τα ανωτέρω είχαν σαν επακόλουθο την αναβίωση του ψυχροπολεμικού κλίματος μεταξύ των δύο υπερδυνάμεων, καθώς και το διχασμό της διεθνούς κοινότητας, γεγονός που κατέστη εμφανές κατά τη διάρκεια της συνόδου των G20 στην Αγία Πετρούπολη (5-6 Σεπτεμβρίου 2013).
Η κρίση φαίνεται ότι εκτονώνεται μετά την αποδοχή από τις ΗΠΑ της πρότασης του Υπουργού Εξωτερικών της Ρωσίας, Sergey Lavrov, με τη σύμφωνη γνώμη του Συριακού καθεστώτος, για την παραχώρηση του ελέγχου του βιοχημικού οπλοστασίου της Συρίας στη διεθνή κοινότητα. Παράλληλα, δίδεται η ευκαιρία για εξεύρεση πολιτικής λύσης στη Συριακή κρίση.
Η αποφυγή των πολεμικών επιχειρήσεων στην παρούσα φάση και η εξεύρεση διπλωματικής λύσης φαίνεται να αποτελεί εξέλιξη που ωφελεί όλους τους άμεσα εμπλεκόμενους, εκτός από την Τουρκία και τη Συριακή Αντιπολίτευση. Πιο συγκεκριμένα σε ότι αφορά στην Τουρκία ꞉
Η θέση Erdoğan για ανάγκη διεθνούς στρατιωτικής εισβολής στη Συρία, καταδεικνύει ότι τα συμφέροντα της Τουρκίας δεν συμβαδίζουν απόλυτα με αυτά των ΗΠΑ. Σύμφωνα με επίσημες δηλώσεις των ΗΠΑ, σκοπός της ʺτιμωρητικήςʺ στρατιωτικής επέμβασης δεν ήταν η ανατροπή του καθεστώτος Assad, αλλά να περάσει το μήνυμα μη επανάληψης χρήσης χημικών όπλων.
Οι επιλογές, λοιπόν, της Τουρκικής ηγεσίας στη Συριακή κρίση σε συνδυασμό και με τις εξελίξεις στην Αίγυπτο, έχουν οδηγήσει την Τουρκία σε αδιέξοδο, μετατρέποντας την πολιτική των ʺ μηδενικών προβλημάτων ʺ σε πολιτική των ʺ μηδενικών φίλων ʺ. Κι’ αυτό γιατί ꞉
• Διακόπηκαν οι σχέσεις της με το καθεστώς Assad εξαιτίας της στάσης της Τουρκίας στη Συριακή κρίση
• Ανετράπη ο σύμμαχός της Morsi από τις Αιγυπτιακές Ένοπλες Δυνάμεις, με αποτέλεσμα, όχι μόνο να χάσει μια χώρα ʺ στρατηγικό εταίρο ʺ στην ευρύτερη περιοχή, αλλά αντίθετα να τη μετατρέψει σε ανταγωνίστρια δύναμη, λόγω της εχθρικής στάσης της Τουρκικής κυβέρνησης έναντι των εξελίξεων στην Αίγυπτο
• Υπήρξαν καταγγελτικές δηλώσεις του Erdoğan περί ύπαρξης αποδείξεων για υποκίνηση και υποστήριξη του στρατιωτικού πραξικοπήματος της Αιγύπτου από το Ισραήλ, προκαλώντας την οργή, την άμεση αντίδραση και τους σκληρούς χαρακτηρισμούς του Λευκού Οίκου για τις δηλώσεις αυτές και
• Αντηλλάγησαν σκληρές δηλώσεις μεταξύ του Erdoğan και του υποστηρικτή της νέας Αιγυπτιακής εξουσίας, βασιλιά της Σαουδικής Αραβίας Abdullah
Παρ’ όλα αυτά, η Τουρκική ηγεσία εμμένει στη γραμμή που χάραξε, επειδή πιστεύει ότι με τη διεθνή στρατιωτική επέμβαση στη Συρία και την ανατροπή του καθεστώτος Assad, η Τουρκία επιτυγχάνει τους αντικειμενικούς της στόχους.
Οι διεθνείς, βέβαια, διπλωματικές προσπάθειες για εξεύρεση λύσης στη Συριακή κρίση, αφήνουν μετέωρες τις επιδιώξεις, αλλά και τους κινδύνους για την Τουρκία. Επομένως, ο απεγκλωβισμός της Τουρκικής εξωτερικής πολιτικής και η δυναμική επανεμφάνισή της στην περιοχή ενδιαφέροντός της, εξαρτάται από την κατανόηση της ανάγκης για αναθεώρηση των επιλογών της εξωτερικής πολιτικής του Erdoğan, του Davutoğlu και των υπολοίπων στελεχών του AKP. Σε αντίθετη περίπτωση, οι εξελίξεις για την ίδια την Τουρκία προβλέπονται δυσοίωνες.
٭ Η Χριστίνα Σ. Φλάσκου είναι Διεθνολόγος, MSc Διεθνείς Σχέσεις και Στρατηγικές Σπουδές (Πάντειο Πανεπιστήμιο)
Διαβάστε ακόμη:
Φωτογραφίες που συγκλονίζουν – Τα παιδιά του πολέμου στη Συρία
«Στρατός στην εξουσία – Είναι ικανός να παίξει προοδευτικό ρόλο στη πολιτική;»
«ΔΕΝ ανήκομεν εις της Δύσιν» – Άρθρο ταξίαρχου εα που θα προκαλέσει συζητήσεις