Πόσο σημαντικό είναι το Καζακστάν για τη Ρωσία; Υπάρχει ένας αριθμός που το καθιστά σαφές. Πρόκειται για τα κοινά σύνορα μήκους περίπου 7.600 χιλιομέτρων, από τα μακρύτερα ανάμεσα σε γειτονικές χώρες. Αλλά η ουσία δεν βρίσκεται στο μήκος των συνόρων ανάμεσα σε δύο πρώην σοβιετικές δημοκρατίες.
Από την σοβιετική εποχή οι δύο χώρες είναι στρατιωτικά σημαντικές. Το πεδίο δοκιμής πυραύλων Kapustin Jar, που βρίσκεται εν μέρει στο Καζακστάν, ή ακόμη και τα εργοστάσια όπλων, πάνω και πίσω από τα Ουράλια, είναι μερικά από τα παραδείγματα.
Γεωπολιτικά η Ρωσία θεωρεί το Καζακστάν σαν την πίσω αυλή της, όπως εξάλλου και όλη την περιοχή. Όταν την Πέμπτη (06.01) ο Πούτιν απέστειλε αλεξιπτωτιστές στη χώρα για να βοηθήσει την κυβέρνηση στην καταστολή της βίας, το έκανε και προς όφελος των ρωσικών συμφερόντων. Η επιχείρηση πήρε βέβαια τη μορφή ειρηνευτικής αποστολής στο πλαίσιο του μετασοβιετικού Συμφώνου Συλλογικής Ασφάλειας, μιας στρατιωτικής συμμαχίας πρώην σοβιετικών δημοκρατιών υπό τον έλεγχο της Ρωσίας.
Φιλικές σχέσεις, στρατηγική συμμαχία για το διάστημα
«Παρόλα αυτά οι ταραχές στο Καζακστάν αποτελούν σοβαρή απειλή για τη Ρωσία» πιστεύει ο εμπειρογνώμων σε θέματα Ρωσίας Νικολάι Πετρόφ μιλώντας στη Deutsche Welle. «Τα κοινά σύνορα δεν είναι ιδιαίτερα καλά φυλαγμένα». Η σημασία του Καζακστάν για τη Ρωσία δεν πρέπει να υποτιμηθεί. Είναι η μεγαλύτερη και πλουσιότερη πρώην σοβιετική δημοκρατία της Κεντρικής Ασίας, με την οποία διατηρεί τους πιο στενούς δεσμούς. Το Καζακστάν μαζί με τη Ρωσία και τη Λευκορωσία προώθησαν τη δημιουργία της Ευρασιατικής Οικονομικής Ένωσης κατά το πρότυπο της ΕΕ. Πρόκειται για ένα πρότζεκτ γοήτρου του Ρώσου προέδρου Πούτιν. Σύμφωνα με επίσημα στοιχεία το 2020 οι Καζάκοι απετέλεσαν τη μεγαλύτερη πληθυσμιακή ομάδα ξένων φοιτητών, γύρω στους 60.000, στα ρωσικά πανεπιστήμια. Σε επανειλημμένες σφυγμομετρήσεις του φημισμένου ινστιτούτου δημοσκοπήσεων «Κέντρο Lewada» της Μόσχας το 1/3 των ερωτηθέντων Ρώσων δήλωσε ότι το Καζακστάν είναι η δεύτερη μετά τη Λευκορωσία πιο φιλική χώρα. Το 2014 αντικαταστάθηκε από την Κίνα, η οποία έκανε μεγάλες επενδύσεις στη χώρα, και τώρα διολίσθησε στην τρίτη θέση. Τον περασμένο Δεκέμβριο ο Ρώσος πρωθυπουργός Μιχαήλ Μισούστιν, σε συνάντηση με τον τότε Καζάκο ομόλογό του, έκανε λόγο για ρεκόρ εμπορικών ανταλλαγών.
Από την οπτική γωνία της Μόσχας η σημαντική στρατηγική συνεργασία με τη χώρα αφορά στο διάστημα. Το Καζακστάν κληρονόμησε τον διαστημικό σταθμό του Μπαϊκονούρ, που εκμισθώνει η Ρωσία για 115 εκ. δολάρια το χρόνο. Στο μεταξύ διαθέτει και δικόν της, αλλά θέλει να συνεχίσει να χρησιμοποιεί κι αυτόν στο Μπαϊκονούρ. Ορισμένες ρωσικές πετρελαϊκές εταιρείες δραστηριοποιούνται σε πρώτες ύλες στο Καζακστάν. Η Ρωσία συμμετέχει στην εξόρυξη ουρανίου και ελπίζει σύντομα να κατασκευάσει πυρηνικό σταθμό ηλεκτροπαραγωγής. Οι ενεργειακές ανάγκες στο Καζακστάν έχουν σημαντικά αυξηθεί τελευταία και έχει ζητηθεί η βοήθεια της Ρωσίας.
Ωστόσο εμπειρογνώμων του Ρωσικού Συμβουλίου για την Εξωτερική Πολιτική, μιας κυβερνητικής δεξαμενής σκέψης, διαπίστωσε τελευταία σε ανάλυση ότι η Ρωσία δεν αποτελεί πλέον ελκυστικό μοντέλο κοινωνικής και οικονομικής ανάπτυξης στο Καζακστάν. Η πολιτική ηγεσία και η κοινωνία στη κεντροασιατική αυτή χώρα προχώρησε σε αναπροσανατολισμό. Το Καζακστάν ενίσχυσε σημαντικά τις σχέσεις του με την Τουρκία, μάλιστα προμηθεύτηκε τουρκικά drones και τεθωρακισμένα οχήματα, ενώ ο μέχρι το 2019 πρόεδρος Ναζαρμπάγεφ διατηρούσε σχέσεις μεταξύ άλλων με τις «ιμπεριαλιστικές» ΗΠΑ, τάχθηκε μάλιστα στο πλευρό τους στους πολέμους του Ιράκ και του Αφγανιστάν.
Φόβος για τις «έγχρωμες επαναστάσεις»
Σε αντίθεση με τη Λευκορωσία το Νουρ-Σουλτάν (Σ.Σ το 2019 ο Ναζαρμπάγεφ άλλαξε το όνομα της πρωτεύουσας Αστάνα και της έδωσε το μικρό του όνομα) δεν εξαρτάται από ρωσικά δάνεια και προσπαθεί παρά τους στενούς δεσμούς να κρατήσει κάποια απόσταση από τη Μόσχα. Προς την ίδια κατεύθυνση αξιολογήθηκε και η απόφαση του Καζακστάν να μετατρέψει το καζακικό αλφαβητό από κυριλλικό σε λατινικό. Στις βόρειες επαρχίες της χώρας ζουν γύρω στα 3,5 εκατομμύρια Ρώσων σε ένα συνολικό πληθυσμό 19 εκ. κατοίκων. Και στις δύο χώρες εδώ και κάποια χρόνια εκφράζεται η ανησυχία, μήπως η Ρωσία προσαρτήσει αυτά τα εδάφη, όπως έκανε και στην Κριμαία. Το 2019, σε συνέντευξη στη DW, ο Καζάκος πρόεδρος Τοκάγεφ διέψευσε τους φόβους λέγοντας ότι οι σχέσεις της χώρας του με τη Ρωσία είναι «σχέσεις εμπιστοσύνης στο πλαίσιο της καλής γειτονίας». Το μέγεθος της έντασης που προκαλεί το θέμα φάνηκε τέλος του 2020. Ο Ρώσος βουλευτής της Δούμας Βγιάτσεσλαβ Νικόνοφ χαρακτήρισε το έδαφος του Καζακστάν «μεγάλο δώρο για τη Ρωσία». Το καζακικό υπουργείο Εξωτερικών διαμαρτυρήθηκε και ο Νικόνοφ ανεκάλεσε. Σε άρθρο του μάλιστα ο Τοκάγεφ υπερασπίστηκε την ανεξαρτησία της χώρας του. Τώρα υπό το πρίσμα των τελευταίων εξελίξεων ξεκίνησε και πάλι συζήτηση στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης για τη δράση της Ρωσίας στο Καζακστάν. Ότι δηλαδή ο Πούτιν θα μπορούσε να δει την αποστολή στρατιωτικών δυνάμεων ως ευκαιρία για να παγιώσει την παρουσία του μιας που δεν διαθέτει βάσεις στη χώρα.
Πάντως οι ταραχές στο Καζακστάν αποτελούν εφιάλτη για τον Ρώσο πρόεδρο. Το Κρεμλίνο αποκαλεί αυτού του είδους τα γεγονότα «έγχρωμες επαναστάσεις» κατά το πρότυπο της Επανάστασης των Ρόδων στη Γεωργία και της Πορτοκαλί Επανάστασης στην Ουκρανία. Η Μόσχα κατηγορεί τη Δύση ότι κρύβεται από πίσω. Επιτυχημένη εξέγερση έγινε τελευταία το 2018 στην Αρμενία, στενή σύμμαχο με τη Ρωσία. Στη Λευκορωσία το 2020 ο πρόεδρος Αλεξάντερ Λουκασένκο μπόρεσε με τη χρήση βίας να κρατηθεί στην εξουσία. «Σε όλες τις μεγάλες γειτονικές χώρες της Ρωσίας έχουν εκδηλωθεί κοινωνικές αναταραχές» διαπιστώνει ο Χανς-Χένινγκ Σρέντερ, εμπειρογνώμων σε θέματα Ρωσίας. «Όποιος βρίσκεται στην εξουσία στο Κρεμλίνο, θα μπορούσε να αναρωτηθεί, εάν η Ρωσία θα ήταν ίσως η επόμενη χώρα».
Πηγή: DW / Ρόμαν Γκοντσαρένκο / Επιμέλεια: Ειρήνη Αναστασοπούλου
