*Του Κώστα Σαρικά
Η ικανότητα ενός μαχητικού να πλησιάζει τον στόχο του χωρίς να εντοπιστεί, εκμεταλλευόμενο το φυσικό περιβάλλον, αποτελεί μία από τις πιο κρίσιμες παραμέτρους στον σύγχρονο αεροπορικό πόλεμο. Αυτή η τακτική, γνωστή ως Terrain Masking, βασίζεται στη χρήση του ανάγλυφου βουνών, λόφων, κοιλάδων και νησιωτικών σχηματισμών ώστε να μειωθεί η πιθανότητα εντοπισμού από εχθρικά ραντάρ και αισθητήρες.
Για την Πολεμική Αεροπορία, η γεωγραφία της Ελλάδας αποτελεί μοναδικό πλεονέκτημα. Ένα φυσικό χώρο εκπαίδευσης χαμηλών πτήσεων, ιδανικό για προετοιμασία των πιλότων σε αποστολές αιφνιδιαστικής διείσδυσης σε περιβάλλον υψηλής απειλής.
Τι είναι το terrain masking και γιατί είναι κρίσιμο
Στην πράξη, το Τerrain Masking είναι η εκμετάλλευση φυσικών εμποδίων για απόκρυψη από την εχθρική αεράμυνα. Όταν ένα μαχητικό πετά χαμηλά, πίσω από έναν ορεινό όγκο ή μέσα σε μια βαθιά κοιλάδα, «κρύβεται» από τις ευθείες γραμμές όρασης των ραντάρ. Αυτό σημαίνει πως ο αντίπαλος θα εντοπίσει το αεροσκάφος μόλις βγει από το «σκίαστρο» του ανάγλυφου, αφήνοντας ελάχιστα δευτερόλεπτα αντίδρασης.
Η τεχνική αυτή είναι ιδιαίτερα χρήσιμη σε αποστολές SEAD (Suppression of Enemy AirDefenses), επιθέσεις μεγάλης ακτίνας (deep strike) και ειδικές επιχειρήσεις. Τα πλεονεκτήματα είναι προφανή: αυξημένη επιβιωσιμότητα, στοιχείο αιφνιδιασμού και δυνατότητα εκτέλεσης πλήγματος σε κρίσιμες υποδομές πριν ο αντίπαλος ενεργοποιήσει την άμυνά του. Η πτήση σε πολύ χαμηλά ύψη με εκμετάλλευση των φυσικών εμποδίων δίνει αβαντάζ στο μαχητικό, καθώς αυξάνει κατακόρυφα τις πιθανότητες να καταρριφθούν από εχθρικά βλήματα λόγω του ground clutter.
Το ground clutter είναι ο όρος που χρησιμοποιείται στην αεροπορική ορολογία για να περιγράψει την «παρεμβολή» που δημιουργούν τα σήματα ραντάρ όταν ανακλώνται από το έδαφος, τη θάλασσα ή σταθερά αντικείμενα, όπως κτίρια και δέντρα. Σε χαμηλό ύψος, τα κύματα του ραντάρ «μπλέκονται» με ανακλάσεις από το περιβάλλον δυσκολεύοντας τον εντοπισμό ενός κινούμενου στόχου.
Για ένα μαχητικό που πετά χαμηλά, αυτό αποτελεί σημαντικό πλεονέκτημα. Το αεροσκάφος μπορεί να «χαθεί» μέσα στο ground clutter, μειώνοντας την πιθανότητα να εντοπιστεί έγκαιρα από εχθρικά ραντάρ επιτήρησης ή ελέγχου πυρός. Σε συνδυασμό με το terrain masking, η χαμηλή πτήση επιτρέπει στο μαχητικό να πλησιάσει τον στόχο του χωρίς να δώσει αρκετό χρόνο στον αντίπαλο να ενεργοποιήσει τα αμυντικά του συστήματα. Επιπλέον, οι ανακλάσεις από ανώμαλο έδαφος ή κυματισμένη θάλασσα μπορούν να «σκεπάσουν» το ίχνος του αεροσκάφους ακόμη και για ραντάρ με προηγμένη επεξεργασία σήματος, αυξάνοντας την επιβιωσιμότητα και την πιθανότητα επιτυχίας της αποστολής.
Σε επιχειρήσεις SEAD ή αιφνιδιαστικών πληγμάτων, αυτό το πλεονέκτημα μπορεί να αποδειχθεί καθοριστικό. Σημαντικό αβαντάζ στις πτήσεις Terrain Masking αποτελεί και το γεγονός πως όταν ένα μαχητικό πετά σε πολύ χαμηλό ύψος χρησιμοποιώντας το ανάγλυφο του εδάφους μειώνει δραστικά την εμβέλεια των εχθρικών βλημάτων. Ακόμα και τελευταίας τεχνολογίας βλήματα όπως τα Meteor ή τα AIM-120 Amraam δεν μπορούν να ακολουθήσουν, να εγκλωβίσουν και να καταστρέψουν σε μεγάλες αποστάσεις μαχητικά που πετούν «ξυρίζοντας» το έδαφος ανάμεσα σε φυσικά εμπόδια.
Ωστόσο, η χαμηλή πτήση συνεπάγεται αυξημένο ρίσκο. Ταχύτητες της τάξης των 480–540 κόμβων σε ύψη μόλις στα 200–500 πόδια και ακόμα χαμηλότερα, απαιτούν απόλυτη συγκέντρωση, εξαιρετική φυσική κατάσταση και προηγμένα συστήματα πλοήγησης και αποφυγής εδάφους. Ειδικά πάνω από τη θάλασσα, οι ιπτάμενοι της HAF πετούν μια ανάσα από τα κύματα σε απόσταση ελάχιστων δεκάδων ποδών με ότι αυτό συνεπάγεται στο βαθμό συγκέντρωσης και αντανακλαστικών.
Το ελληνικό ανάγλυφο – ένας φυσικός σύμμαχος
Η Ελλάδα διαθέτει ένα από τα πιο σύνθετα και ευνοϊκά γεωγραφικά περιβάλλοντα στην Ευρώπη για την εκπαίδευση στο Τerrain Masking.
Η οροσειρά της Πίνδου, τα ψηλά βουνά με τις βαθιές χαράδρες της Ηπείρου, της Στερεάς Ελλάδας και της Πελοποννήσου με τον Βουραϊκό να αποτελεί σημείο αναφοράς, δημιουργούν ένα συνεχές «τείχος» ορεινών όγκων με υψόμετρα που ξεπερνούν τα 2.000 μέτρα, προσφέροντας πολυάριθμες «σκιές ραντάρ». Οι βαθιές κοιλάδες της Θεσσαλίας, τα φαράγγια της Κρήτης και τα ορεινά περάσματα της Ροδόπης αποτελούν ιδανικούς διαδρόμους για ασκήσεις χαμηλής πτήσης.
Στο Αιγαίο, η εικόνα γίνεται ακόμη πιο πολύπλοκη: εκατοντάδες νησιά, νησίδες και βραχονησίδες, με έντονες εναλλαγές υψομέτρου, δημιουργούν ένα «τρισδιάστατο λαβύρινθο» που επιτρέπει στους ιπτάμενους να εκπαιδεύονται σε σενάρια ελιγμών και απόκρυψης πάνω από θάλασσα. Στο Ανατολικό Αιγαίο, οι μικρές αποστάσεις ανάμεσα στα νησιά και τις μικρασιατικές ακτές αναπαράγουν συνθήκες άμεσης εμπλοκής με αντίπαλη αεράμυνα. Στο Δυτικό Αιγαίο, οι μεγαλύτερες αποστάσεις και τα λιγότερα φυσικά εμπόδια απαιτούν διαφορετικό σχεδιασμό πτήσης.
Αυτό το «μωσαϊκό» εδάφους και θάλασσας μεταφράζεται στο γεγονός ότι οι Έλληνες πιλότοι μπορούν να εκπαιδεύονται σε πληθώρα σεναρίων. Από την αιφνιδιαστική προσέγγιση χαμηλού ύψους έως τη γρήγορη εναλλαγή επιπέδων πτήσης για αποφυγή εντοπισμού.
Η εκπαίδευση της ΠΑ στο χαμηλό ύψος
Η Πολεμική Αεροπορία έχει αναπτύξει ειδικά προφίλ εκπαίδευσης χαμηλών πτήσεων. Τα Low Level Training Routes καλύπτουν περιοχές σε ολόκληρη τη χώρα, συνδυάζοντας ηπειρωτικό και νησιωτικό χώρο. Οι πτήσεις εκτελούνται σε ύψη από 250 έως 500 πόδια (76–150 μέτρα) και με ταχύτητες που αγγίζουν το 0.8 Mach.
Οι διαδρομές επιλέγονται με βάση την ποικιλία του εδάφους, τις συνθήκες καιρού και την παρουσία πιθανών «απειλών» που προσομοιώνονται είτε μέσω επίγειων σταθμών είτε μέσω συνεργασίας με πλοία του Πολεμικού Ναυτικού. Η εκπαίδευση περιλαμβάνει επίσης νυχτερινές χαμηλές πτήσεις, όπου οι χειριστές χρησιμοποιούν συστήματα, όπως το LANTIRN, το οποίο πάντως θεωρείται ξεπερασμένο και προηγμένα GPS/INS για ασφαλή πλοήγηση. Η απόκτηση του σύγχρονου συστήματος targeting pod SNIPER κρίνεται επιβεβλημένη για την επόμενη μέρα της Πολεμικής Αεροπορίας.
Οι προσομοιωτές πτήσης παίζουν, επίσης, κρίσιμο ρόλο: επιτρέπουν την επανάληψη επικίνδυνων σεναρίων χωρίς ρίσκο και την εκπαίδευση σε εικονικές αποστολές εναντίον αντιαεροπορικών πυραύλων, όπως οι S-400 ή άλλων Α/Α οπλικών συστημάτων.
Επιχειρησιακή αξία για την Πολεμική Αεροπορία
Το Τerrain Masking δεν είναι απλώς μια τεχνική, αλλά στρατηγικό πλεονέκτημα. Σε ένα υποθετικό σενάριο έντονης εχθρικής αεράμυνας, ένα ελληνικό μαχητικό μπορεί να πετάξει «σφιχτά» μέσα σε μια κοιλάδα, να περάσει χαμηλά πάνω από τη θάλασσα και να εμφανιστεί αιφνιδιαστικά σε απόσταση βολής από τον στόχο. Άλλωστε κάθε χώρα χρησιμοποιεί τους ορεινούς όγκους ως μέσο προστασίας ευαίσθητων στόχων.
Σε συνδυασμό με ειδικά όπλα, η τακτική γίνεται ακόμη πιο φονική: το μαχητικό μπορεί να εκτοξεύσει τον πύραυλο από θέση όπου δεν εντοπίζεται και να απομακρυνθεί προτού ο αντίπαλος αντιδράσει. Και εδώ προκύπτει η επιτακτική ανάγκη ενίσχυσης του οπλοστασίου με stand off όπλα, τα οποία θα δίνουν νόημα σε τέτοιου είδους επιχειρήσεις.
Το ελληνικό περιβάλλον επιτρέπει, επίσης, την εκπαίδευση σε σενάρια που μοιάζουν με εκείνα άλλων περιοχών υψηλού ενδιαφέροντος, όπως η Ανατολική Μεσόγειος ή τα ορεινά σύνορα της Μέσης Ανατολής. Αυτό σημαίνει ότι η Πολεμική Αεροπορία αποκτά εμπειρία που μπορεί να αξιοποιηθεί σε διεθνείς αποστολές του ΝΑΤΟ ή σε εθνικές επιχειρήσεις μεγάλης εμβέλειας.
Προκλήσεις και μελλοντικές δυνατότητες
Παρά τα πλεονεκτήματα, η εκπαίδευση χαμηλού ύψους απαιτεί συνεχή εξέλιξη. Τα νέα μαχητικά, όπως τα Rafale F3R και τα εκσυγχρονισμένα F-16V, διαθέτουν προηγμένα ραντάρ AESA και συστήματα Terrain Following, που μπορούν να αυτοματοποιούν πτήσεις χαμηλού ύψους με απόλυτη ακρίβεια. Κανείς φυσικά δεν μπορεί να αγνοήσει την τεχνογνωσία και εμπειρία των ιπτάμενων που υπηρετούν στα μαχητικά Δ/Β Phantom F-4. Επιπλέον, η απόκτηση των stealth μαχητικών πέμπτης γενιάς F-35 θα αλλάξει απόλυτα τα δεδομένα. Ωστόσο, η ανθρώπινη δεξιότητα παραμένει το πιο κρίσιμο στοιχείο.
Η ενσωμάτωση μη επανδρωμένων αεροσκαφών UAV ως «προπομποί» μπορεί να προσφέρει σε πραγματικό χρόνο εικόνα της απειλής και να καθοδηγήσει τα μαχητικά στη βέλτιστη διαδρομή απόκρυψης. Η κλιματική αλλαγή, με τις αυξημένες καιρικές μεταβολές, ενδέχεται να δυσκολέψει τις χαμηλές πτήσεις, ειδικά σε ορεινές περιοχές. Η συνέχιση της εκπαίδευσης σε νυχτερινά και all-weather σενάρια είναι απαραίτητη, καθώς ο σύγχρονος πόλεμος δεν περιορίζεται σε ιδανικές συνθήκες.
Η γεωγραφία της Ελλάδας δεν είναι μόνο πρόκληση για τους κατοίκους της, αλλά και στρατηγικό πλεονέκτημα για την Πολεμική Αεροπορία. Από τις κορυφογραμμές της Πίνδου έως τα μικρονήσια του Ανατολικού Αιγαίου, κάθε πτήση χαμηλού ύψους είναι και ένα μάθημα επιβίωσης και τακτικής υπεροχής.
Την ώρα που τα αντιαεροπορικά συστήματα γίνονται όλο και πιο εξελιγμένα, η ικανότητα των Ελλήνων πιλότων να «χάνονται» μέσα στο ανάγλυφο και να εμφανίζονται αιφνιδιαστικά πάνω από τον στόχο, παραμένει ανεκτίμητη. Το Terrain Masking χαρακτηρίζεται ως η τέχνη του αόρατου πολέμου στον αέρα και η Πολεμική Αεροπορία διαθέτει το ιδανικό σκηνικό για να την τελειοποιεί. Οι σύγχρονες πλατφόρμες και τα νέα εξελιγμένα όπλα θα μεγιστοποιήσουν την αποτελεσματικότητα της.
