Το Λιμενικό Σώμα ιδρύθηκε το 1919 με τον νόμο 1753 περί τροποποιήσεως του Νόμου 816/1917 και προσθήκης συναφών διατάξεων. Ο συγκεκριμένος νόμος υπογράφτηκε από τους Βασιλιά Αλέξανδρο Α΄, υπουργό Ναυτικών Εμμανουήλ Ρέπουλη και υπουργό Δικαιοσύνης Ιωάννη Τσιριμώκο. Σύμφωνα με το άρθρο 4 του σχετικού νόμου το Λιμενικό Σώμα αρχικά θα αποτελείτο από αξιωματικούς του Πολεμικού Ναυτικού. Γι’ αυτό το λόγο μετατάχθηκαν από το Πολεμικό Ναυτικό στο Λιμενικό Σώμα 66 αξιωματικοί.
Φωτογραφία: Από την ίδρυση του Λιμενικού Σώματος
Τα πρώτα μέλη του Λιμενικού Σώματος
Τα τέσσερα πρώτα μέλη του Λιμενικού Σώματος, οι οποίοι είχαν τον βαθμό επιλιμενάρχη β΄, ήταν οι Δούκας Δούκας, Γεώργιος Τσάκωνας, Κωνσταντίνος Μπούκας και Παντελής Χορν. Ένας από τους εμπνευστές της ίδρυσης αυτού του σώματος ήταν ο Γεώργιος Σάκαλης, ο οποίος μαζί με τον Κωνσταντίνο Μπούκα συνέβαλαν στην πραγματοποίηση αυτής της σκέψης, στηριζόμενοι στον προϋπάρχοντα νόμο, Β.Δ. «Περί Λιμενίων Αρχών» του 1834 (διάταγμα του Όθωνα), προκειμένου να εκπέσουν αρμοδιότητες από το Πολεμικό Ναυτικό και να απαγκιστρωθεί μεγάλο μέρος της δύναμής του.
Το Λιμενικό Σώμα, πέντε μήνες περίπου μετά την ίδρυσή του, είχε ήδη συγκροτηθεί και οργανωθεί, καλύπτοντας το σύνολο σχεδόν των θέσεων που είχε προβλέψει ο ν. 1753. Τα μεταταχθέντα στελέχη διέθεταν ικανή μόρφωση και γλωσσομάθεια και ήταν ειδικευμένα στα θέματα εμπορικής ναυτιλίας από την υπηρεσία τους στο τμήμα Εμπορικού Ναυτικού και στις Λιμενικές Αρχές και είχαν μόνοι τους αναλάβει την περιπέτεια της μετάταξης σε ένα νέο Σώμα με τον ζήλο του νέου, τον ενθουσιασμό του πρωτοπόρου και την εκ προϋποθέσεως στοργή για την Ελληνική Εμπορική Ναυτιλία, η διοίκηση της οποίας θα αποτελούσε στο εξής το αποκλειστικό έργο της επαγγελματικής τους σταδιοδρομίας.
Οι περισσότεροι από αυτούς, όπως έχει καταγράψει η ιστορία, σταδιοδρόμησαν ευδόκιμα, ανήλθαν στις βαθμίδες της ιεραρχίας και προσέφεραν μέχρι τέλος της υπηρεσιακής τους ζωής σημαντικό έργο στην μεγάλη υπόθεση της ναυτιλίας μας.
Φωτογραφία: O νόμος που εκδόθηκε για την ίδρυση του Λιμενικού
Οι πρώτες δυσκολίες που αντιμετώπισε το Σώμα
Το Λιμενικό Σώμα στην αρχή υπάχθηκε στην Διεύθυνση Εμπορικού Ναυτικού (ΔΕΝ) του Υπουργείου Ναυτικών, η οποία στη συνέχεια υπάχθηκε στο Υπουργείο Οικονομικών και το 1925 επανήλθε στο Υπουργείο Ναυτικών. Μερικοί αξιωματικοί του Πολεμικού Ναυτικού, που υπαγόταν στο ίδιο Υπουργείο σε άλλη διεύθυνση, εκδήλωσαν δυσφορία επειδή μετά την ίδρυση του Λιμενικού Σώματος πολλές αρμοδιότητες, πέραν από τις καθ’ αυτές στρατιωτικές, τους αφαιρέθηκαν. Βέβαια στα πρώτα χρόνια της σύστασης του Λιμενικού παρατηρείται η τάση κηδεμονίας του από το Πολεμικό Ναυτικό ως Όπλο και αρχαιότερο αυτού. Το 1921 δημιουργήθηκε για πρώτη φορά ο θεσμός των Προξενικών Λιμεναρχείων, με πρώτο αυτό του Λονδίνου.
Η πολιτική και μερική στρατιωτική ανεξαρτησία του Σώματος ολοκληρώθηκε με την ίδρυση του Yφυπουργείου Εμπορικής Ναυτιλίας το 1936. Είχαν όμως προηγηθεί και διάφοροι ευνοϊκοί προς τον σκοπό αυτό νόμοι από προηγούμενες κυβερνήσεις, όπως του Βενιζέλου το 1929.
Το Λιμενικό Σώμα στο Β ’Παγκόσμιο Πόλεμο
Στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο το Λιμενικό Σώμα αντιμετώπισε σοβαρά προβλήματα λόγω των συχνών βομβαρδισμών των λιμένων και κυρίως του Πειραιά. Με την διάσπαση του μετώπου το 1941, οι αξιωματικοί διατάχθησαν να εγκαταλείψουν τα λιμάνια της Βόρειας Ελλάδας και του Ιονίου. Παράλληλα το μεγαλύτερο λιμάνι της χώρας, αυτό του Πειραιά, δεχόταν σχεδόν καθημερινά σφοδρούς βομβαρδισμούς από τα ιταλικά αεροπλάνα.
Φωτογραφία: Από τον βoμβαρδιμό του Λιμανιού του Πειραιά το 1941
Κατά τη διάρκεια της κατοχής πολλοί αξιωματικοί κατέφυγαν στην Αίγυπτο μαζί με την κυβέρνηση. Το προξενικό λιμεναρχείο της Σμύρνης εκείνη την περίοδο προσέφερε σημαντικές υπηρεσίες εξυπηρετώντας περίπου 35.000 πρόσφυγες. Το 1941 η κατοχική κυβέρνηση μετέτρεψε το Υφυπουργείο Εμπορικής Ναυτιλίας σε Υπουργείο. Το Λιμενικό Σώμα περιορίστηκε σε αστυνομικά καθήκοντα.
Πολλοί αξιωματικοί του Λ.Σ. έλαβαν μέρος στην Εθνική αντίσταση. Αυτοί ήταν μυημένοι στις οργανώσεις «Όμηρος», «Κόδρος», «Αλίκη», Ε.Δ.Ε.Σ., Ε.Κ.Κ.Α., Π.Ε.Α.Ν. κ.ά. Το Λ.Σ. είχε αρκετές απώλειες σε έμψυχο υλικό. Χαρακτηριστικά αναφέρονται οι περιπτώσεις του υποκελευστή Γρηγόρη Μουρμούρη, ο οποίος βασανίστηκε και εκτελέστηκε από τους Γερμανούς, του Πολίτη, που βασανίστηκε επίσης, των υποπλοιάρχων Γεωργίου Κωτούλα και Ηλία Καζάκου, που συνελήφθησαν από τους Γερμανούς καθώς διέφευγαν για το εξωτερικό και εκτελέστηκαν, του αντιπλοιάρχου Γεωργακόπουλου, ο οποίος συνελήφθη και βασανίστηκε από τους Γερμανούς, του Αρβανιτάκη, που εκτελέστηκε επίσης, του Ιωάννη Μαυρέα, που εκτελέστηκε επίσης, αλλά και πολλών άλλων που συνελήφθησαν και βασανίστηκαν ή εκτοπίστηκαν.
Στα Δεκεμβριανά του 1944 οι αξιωματικοί του Λ.Σ. οχυρώθηκαν στο κτίριο του Κεντρικού Λιμεναρχείου Πειραιώς που τότε στεγαζόταν στο μέγαρο Βάττη, στην ακτή Μιαούλη. Στο κτίριο είχαν επίσης συγκεντρωθεί αστυνομικοί, μερικοί Άγγλοι πεζοναύτες και άλλες ένοπλες δυνάμεις. Οι συγκρούσεις ήταν σφοδρές. Κατα τη διάρκεια αυτών σκοτώθηκαν δύο λιμενικοί. Ο Ουίνστον Τσώρτσιλ στα απομνημονεύματά του αναφέρεται στην ηρωική άμυνα των αξιωματικών του Λ.Σ. στο λιμεναρχείο Πειραιά. Δυστυχώς την εποχή του εμφυλίου δολοφονήθηκαν αρκετοί λιμενικοί, μεταξύ αυτών και ο ναύαρχος Παπαθεοδώρου. Το 1946 ανέλαβε το υπουργείο εμπορικής Ναυτιλίας ο απόστρατος αξιωματικός του Λ.Σ. Θεόδωρος Κιζάνης, ο μοναδικός αξιωματικός του Λ.Σ. που ανήλθε ποτέ στην θέση του υπουργού Εμπορικής Ναυτιλίας.
Η μετονομασία σε Λιμενικό Σώμα – Ελληνική Ακτοφυλακή
Με τον νόμο 3922/2011 (Φ.Ε.Κ. 35) το Λιμενικό Σώμα μετονομάζεται σε Λιμενικό Σώμα − Ελληνική Ακτοφυλακή και υπάγεται στο Υπουργείο Προστασίας του Πολίτη. Ως αποστολή του προσδιορίζεται η εφαρμογή του νόμου στις περιοχές και τους χώρους στους οποίους εκτείνεται η καθ΄ ύλη και κατά τόπο αρμοδιότητά του, που είναι κυρίως ο θαλάσσιος χώρος ευθύνης του, τα εμπορικά πλοία και τα πάσης φύσεως πλωτά ναυπηγήματα, οι λιμένες και η χερσαία ζώνη αυτών, καθώς και άλλοι χερσαίοι, παράκτιοι ή θαλάσσιοι χώροι.
Στις 21 Ιουνίου 2012 με το Π.Δ. 85/2012 συνεστήθη το Υπουργείο Ναυτιλίας συγκροτούμενο από υπηρεσίες του πρώην Υπουργείου Εμπορικής Ναυτιλίας, Αιγαίου και Νησιωτικής Πολιτικής που είχαν μεταφερθεί το 2009 στα τέως Υπουργεία Προστασίας του Πολίτη και Ανάπτυξης, Ανταγωνιστικότητας και Ναυτιλίας μεταξύ των οποίων και το «Αρχηγείο Λιμενικού Σώματος − Ελληνικής Ακτοφυλακής».
Mε πληροφορίες από hcg.gr, Ένωση Απόστρατων Αξιωματικών Λιμενικού Σώματος (1999) Ιστορία του Λιμενικού Σώματος, wikipedia
