Τα διπλωματικά παιχνίδια των χαρτογράφων

Κάποτε οι χάρτες βρίσκονταν στα συρτάρια των αυτοκρατόρων, των βασιλέων και των στρατηγών που ρύθμιζαν τις τύχες των λαών, σχεδίαζαν τις πολεμικές τους επιχειρήσεις και χρησιμοποιούσαν τη γεωγραφική γνώση για την εποπτεία της επικράτειάς τους αλλά και την επιβολή της εξουσίας. Ο απλός λαός δεν είχε πρόσβαση στους χάρτες που μόνο μετά τον 20ό αιώνα άρχισαν να αναπαράγονται ευρύτερα για το κοινό, ενώ η επιστημονική τους χρήση γινόταν πλέον σε επίπεδο πανεπιστημιακής έρευνας.

Η γοητεία αυτών των πολύτιμων αντικειμένων φαίνεται ότι «άγγιξε» τον Γιάννη Μεγαλόπουλο, έμπορο υφασμάτων από την Πιερία που σε ένα ταξίδι του πριν από 25 χρόνια στη Βουδαπέστη, σταμάτησε μπροστά σε ένα παλαιοπωλείο για να θαυμάσει έναν χάρτη της οθωμανικής αυτοκρατορίας. Εκείνον τον καιρό διάβαζε την ιστορία της Ελληνικής Επανάστασης του 1821 και βλέποντας μπροστά του αυτό το χαρακτηριστικό αποτύπωμα του ιστορικού παρελθόντος, ένιωσε την επιθυμία να το αποκτήσει. Από τότε σε κάθε ταξίδι του αναζητούσε και άλλα παλαιοπωλεία και έτσι ύστερα από χρόνια κατάφερε να συλλέξει πάνω από τετρακόσιους χάρτες, της περιόδου 1570 – 1944.

«Δεν πρόκειται απλά για ένα αντικείμενο. Είναι ένα είδος τεκμηρίου μνήμης και χρόνου, ένα έργο τέχνης, μια αδιάψευστη απόδειξη ιστορίας» λέει στο σε συνέντευξη του στο Αθηναικό Πρακτορείο. «Αν ανατρέξει κανείς στην ιστορία των χαρτογράφων – προσθέτει – θα ανακαλύψει τα διπλωματικά παιχνίδια που παίζονταν από διαφόρους για τη διεκδίκηση συγκεκριμένων περιοχών. Πολύτιμες πληροφορίες αποκαλύπτονται και από τα τοπωνύμια που αναγράφονται, τις ονομασίες που μέχρι σήμερα δεν ήταν γνωστές και δεν έχουν καταγραφεί ιστορικά, τη λαογραφία, τη γλωσσολογία, αλλά και την ιδιαίτερη τέχνη με την οποία κατασκευάζονταν».

Ο κ. Μεγαλόπουλος θυμάται, μάλιστα, το συναίσθημα που τον καταλάμβανε όταν ήθελε να αγοράσει έναν ακόμη χάρτη: «Πάντοτε έκλεβα χρόνο από τα ταξίδια μου για να επισκεφθώ παλαιοπωλεία σε όλη την Ευρώπη: στη Βουδαπέστη, την Πράγα, τη Βιέννη, τη Φρανκφούρτη, το Παρίσι, το Λονδίνο, την Αθήνα. Έψαχνα όλα τα καταστήματα, τα είχα σημειωμένα σε έναν δικό μου χάρτη και τα επισκεπτόμουν όλα. Σε πολλά από τα ταξίδια έμενα άφραγκος προκειμένου να αγοράσω τον χάρτη που ήθελα. Ζήτησα, μάλιστα, κάποιες φορές και δανεικά από ορισμένους ανθρώπους για να μπορέσω να επιστρέψω στην Ελλάδα».

Στους αγαπημένους του χάρτες περιλαμβάνονται, φυσικά, ο παλαιότερος, ένας χάρτης του 1570 που απεικονίζει τη Μακεδονία, τη βόρεια Ελλάδα και ο πιο πρόσφατος, ένας αγγλικός στρατιωτικός χάρτης του 1944. Πολύ σημαντικό θεωρεί και εκείνον του Τζιάκομο Καντέλι Ντα Βινιόλα που χρονολογείται από το 1689 και περιέχει πάρα πολλές πληροφορίες για την περιοχή του Ολύμπου και της Πιερίας, άγνωστες στους ιστορικούς. «Σε αυτόν περιλαμβάνονται τοπωνύμια της περιοχής που δεν έχουν ερμηνευτεί και δεν έχουν ταυτιστεί με τις τοποθεσίες στις οποίες αντιστοιχούν» αναφέρει ο συλλέκτης και δεν παραλείπει να μιλήσει για τον χάρτη του Μαρσέλ Κουρς που απεικονίζει τον Όλυμπο και τα τοπωνύμιά του, τον Κολιό, τον Προφήτη Ηλία, τον Μύτικα, τον Άγιο Αντώνιο.

Αναφερόμενος, άλλωστε, στα διπλωματικά «παιχνίδια» των χαρτογράφων, επισημαίνει ότι «μετά το 1820 ήταν πολλοί εκείνοι που διεκδικούσαν τον βόρειο ελληνικό χώρο και για το λόγο αυτό αποτύπωναν χάρτες με ονομασίες στα ελληνικά, τα σλαβικά, τα βουλγαρικά, τα βλάχικα και τα αρβανίτικα προκειμένου να αποδείξουν ότι κατοικούνταν από αντίστοιχους πληθυσμούς. Άλλωστε, η οθωμανική αυτοκρατορία επί εκατοντάδες χρόνια δεν ήταν προσαρμοσμένη στο εθνικό περιβάλλον, όπως το γνωρίζουμε σήμερα, αλλά αποτελούνταν από πολλούς διαφορετικούς λαούς» προσθέτει.

Ως αντιπροσωπευτικό παράδειγμα διπλωματικού «παιχνιδιού» φέρει τον χάρτη της συνθήκης του Αγίου Στεφάνου του 1878 που παρουσιάζει την έξοδο της Βουλγαρίας στον Αιγαίο Πέλαγος, με την υποστήριξη της ρωσικής πλευράς. Αντίθετοι στα εν λόγω σχέδια ήταν όμως Γάλλοι, Βρετανοί και Γερμανοί που με τη Συνθήκη του Βερολίνου ανέκοψαν την παραπάνω πορεία, εμποδίζοντας τα εμπορικά και κυριαρχικά δικαιώματα που αναπτύσσονταν.

Τις επόμενες μέρες, από τις 11 έως τις 19 Μαΐου, πενήντα από τους χάρτες του Γιάννη Μεγαλόπουλου θα εκτίθενται στο Πολιτιστικό Κέντρο Λιτοχώρου, στο πλαίσιο των εορτασμών για τα 100 χρόνια από την πρώτη ανάβαση στο βουνό των θεών από τους Χρήστο Κάκκαλο και τους δύο Ελβετούς Μπουασονά και Μποντ Μποβύ. Το ενδιαφέρον είναι ήδη μεγάλο καθώς, όπως λέει και ο συλλέκτης, τέτοιου είδους εκθέσεις αποτελούν σπάνιες ευκαιρίες για συλλέκτες, ιστορικούς, γλωσσολόγους και καλλιτέχνες να εξετάσουν το υλικό που παρουσιάζεται. Είναι χαρακτηριστικό ότι 4500 άνθρωποι επισκέφθηκαν αντίστοιχη έκθεση που έγινε το 2011 στο Εμπορικό Επιμελητήριο Κατερίνης.

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ

Η Χάρτα του Ρήγα Φεραίου

ΝΤΟΚΟΥΜΕΝΤΟ:ο χειρόγραφος χάρτης της ναυμαχίας της Έλλης! Επέστρεψε στο ΑΒΕΡΩΦ